Oktant

Wynalezienie zarówno oktantu jak i sekstantu przypisuje się najczęściej angielskiemu matematykowi John'owi Hadley'owi (1682–1744), jednak w tym samym czasie nad bardzo zbliżonym wynalazkiem pracował szklarz i astronom-samouk Thomas Godfrey (1704–1749) z Filadelfii. Oba instrumenty, wzorowane były na kilkadziesiąt lat wcześniejszym, jednak opublikowanym po jego śmierci, projekcie Isaaka Newtona (1642–1727) i służą do pomiaru wysokości ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych między obiektami. Podstawowa różnica między nimi polega na wielkości limbusa, czyli zaokrąglonej podstawy z podziałką kątową, która w przypadku sekstansu stanowi wycinek 1/6 okręgu, a w przypadku oktantu 1/8.

Dzięki zastosowaniu lusterek zmniejszono ryzyko błędów pomiarowych, które w niewielkim stopniu zależały już od obserwatora, rejestrującego poprzez oktant pozycję gwiazdy i horyzontu jednocześnie. Miało do duże znaczenie na morzu, gdy statkiem nieustająco bujały fale. Do tego, instrument mógł być używany zarówno w dzień jak i w nocy. Użyteczność oktantu i sekstantu sprawiła, że do około 1780 roku wyparły one większość poprzednio używanych przyrządów pomiarowych.

W 1767 roku opublikowane zostały szczegółowe tabele zawierające kalkulacje dla tzw. odległości księżycowej (ang. lunar distance), na podstawie których dokonujący pomiarów ciał niebieskich żeglarz mógł ustalić czas Greenwich, a dzięki temu obliczyć długość geograficzną na jakiej się znajdował. Choć sama metoda znana była od XVI wieku, to skomplikowane i długotrwałe obliczenia powodowały, że nie była stosowana na morzu. W pomiarach odległości księżycowej zastosowanie znalazł sekstant, jednak oktant miał do tego celu zbyt małą skalę na limbusie, dlatego w 2. połowie XVIII w. stopniowo wychodził z użycia. 

Prezentowany egzemplarz wyprodukowany został przez niemiecką firmę założoną w Hamburgu w 1816 roku przez Szkota, William'a Campbell'a zajmującą się produktami optycznymi i przez pewien okres także nautycznymi. Campbell działa do dziś, zaopatrując rynek niemiecki i amerykański w wysokiej jakości okulary.

Leszek Kocela