Grota w Wieży

Nazwy historyczne: „Gabinet z Trylarz malowany”(1803); „Gabinet w baszcie (… ) w trejlaż malowany” (poł XIX w.)
Nazwy inne: Grota, Gota w wieży, Salka w wieży północno-wschodniej,
Czas powstania: (1629-1641); 1890-1895.
Architekci: (zapewne) Maciej Trapola (1629-1641)
Artyści: anonimowy rzeźbiarz włoski.

Opisywane, położone na parterze w wieży północno-wschodniej, ośmioboczne wnętrze z wyjściem po schodach do ogrodu i z czterema wnękami zamkniętymi półkolistymi łukami, z kopułą z lunetami należy do pierwotnych siedemnastowiecznych sklepionych wnętrz zamku łańcuckiego wzniesionego przez ks. Stanisława Lubomirskiego (1583-1649), pierwszego z tego rodu właściciela Łańcuta. Za księżnej Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1815) urządzono tutaj „Gabinet z Trylarz malowany”, z trzema półkolistymi witrażowymi porte-fenêtre wiodącymi na taras wyłożony kamiennymi płytami i otoczony żelazną barierką. To „ogrodowe” wnętrze miało na sosnowej podłodze pięć „Szpalerów na kształt trawy”. Dopiero podczas wielkich prac remontowych i modernizacyjnych przeprowadzonych na przełomie XIX i XX wieku przez III ordynata Romana Potockiego (1851-1915) i jego żonę Elżbietę z Radziwiłłów zmieniono dekoracje ścian wystylizowując wnętrze na grotę ze ścianami rozczłonkowanymi płycinami dekorowanymi w górnych partiach sztukateriami z motywem głów trytonów, muszli, liści roślin wodnych i stalaktytów. Sklepienie otrzymało malowidła z muszlami, trzcinami i irysami.  We wnęce od wschodu likwidując porte-fenêtre wybudowano basen z czerwonego marmuru z ustawionym pośrodku i przylegającym do ściany marmurowym, stylizowanym, dekorowanym muszlami i stalaktytami, trzonie-konsoli dźwigającym, pochodzącą z kolekcji księżnej Izabelli Lubomirskiej i w l. 1890-95 znajdującej się w Galerii Rzeźb, rzeźbę z białego marmuru: osadzoną na podstawie w formie naturalnego głazu konchę z siedzącymi w niej dwoma łabędziami. Powyżej w ścianie płyta z białego marmuru z rzeźbą z brązu delfina wśród trzcin, kryjąca system doprowadzenia wody, wylewającej się delfinowi z paszczy. Posadzka wówczas przydana z białego, czarnego i czerwonego marmuru ma wzór rozety, z ośmioramienną gwiazdą pośrodku i szachownicą wokół. Wnętrze posiada dwuskrzydłowe drzwi z wyjściem od północy, z zewnątrz z jednobiegowymi, kilkustopniowymi schodami i od zachodu z wyjściem na taras przez porte-fenêtre. W ścianie wschodniej znajdują się jednoskrzydłowe przeszklone drzwi prowadzące do sypialni w Apartamencie Tureckim.

Bibliografia:
Wyciąg z Inwentarz Zamku Łańcuckiego, AGAD APŁ  786.
Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożenna, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964, s. 160.
Omilanowska Małgorzata, Sito Jakub, Katalog zabytków sztuki w Polsce, seria nowa T.III, zeszyt 5, Warszawa 1994, s. 28.
Trojnar Barbara, Rzeźba w Muzeum-Zamku w Łańcucie. Dzieje kolekcji, ekspozycja, katalog, Łańcut 2006, s.  293.

Aldona Cholewianka-Kruszyńska