Portret Henryka Opieńskiego

Bogaty dorobek artystyczny Stanisława Wyspiańskiego, dramatopisarza, malarza i projektanta form użytkowych, świadczy o fascynacji modernistycznymi ideami dzieła totalnego obejmującego wszystkie dziedziny kultury i przenikającego do życia codziennego. Odbicie modnych na przełomie XIX i XX wieku kwestii synkretyzmu gatunkowego czy też synestezji, wykorzystującej łączenie doświadczeń różnych zmysłów w jednym dziele, widoczne jest w wizerunku Henryka Opieńskiego. Ten artystycznie uzdolniony krakowianin, należał do najbliższych szkolnych przyjaciół Wyspiańskiego. Przez dwa lata studiował muzykę u Władysława Żeleńskiego, lecz rodzice wybrali mu zawód chemika. To właśnie perswazja „czwartego wieszcza” spowodowała, że rozpoczynający urzędniczą karierę inżynier Opieński zdecydował się podjąć dodatkowe studia instrumentalistyki, kompozycji oraz muzykologii w Paryżu i Berlinie. Od 1901 roku zajmował już eksponowaną pozycję w życiu kulturalnym kraju – pracował w Teatrze Miejskim we Lwowie oraz Filharmonii, Teatrze Wielkim i Teatrze Polskim w Warszawie. Na polu teorii działał między innymi jako założyciel czasopisma „Kwartalnik Muzyczny” oraz autor podręcznikowych opracowań historii muzyki powszechnej i polskiej. W podwójnym płaszczyznowym ujęciu podobizny późniejszego monografisty Fryderyka Chopina i Ignacego Jana Paderewskiego zasugerowano „wielooglądowość” motywu właściwą dziełu przestrzennemu. Realizm pierwszoplanowej postaci zestawiono z symbolicznym przedstawieniem dłoni nałożonej na zapis nutowy widoczny w tle kompozycji. Ten charakterystyczny zabieg stosowało wówczas wielu artystów środkowoeuropejskich zainteresowanych syntezą muzyki i sztuk wizualnych. Podwójny kontur, obiegający popiersie Opieńskiego i wzmagający „dźwięczność” obrazu, znamionował wczesne prace ekspresjonistów. Niespodziewany „muzyczny” kontrast błękitnej linii i ugrowego tła papieru dowodzi mistrzostwa w opanowaniu techniki pastelowej, którą od 1894 roku Wyspiański wyłącznie stosował.

Szymon Piotr Kubiak