Ukrzyżowanie

Odlewane ze stopów metali przedmioty kultu były początkowo przywożone na Ruś z Bizancjum. Rodzime wyroby wzorowane na bizantyjskich pojawiły się w XI w. i upowszechniły w XII-XIII w. Znaczącymi ośrodkami ich produkcji były Kijów, Nowgorod Wielki, Moskwa, a potem inne ośrodki. Do szczególnie pożądanych wyrobów należały krzyże. W tradycji ruskiej spopularyzował się ośmiokończasty krzyż z trzema poprzecznymi belkami (patrz S.12789MŁ; S.12792MŁ; S.12793MŁ; S.12795MŁ; S.12869MŁ; S.12871-12876MŁ). Został on uznany za jedyny dopuszczalny wśród wyznawców starej tradycji cerkiewnej nazywanych staroobrzędowcami. Nie przyjęli oni reformy liturgicznej zapoczątkowanej w prawosławiu moskiewskim przez patriarchę Nikona w połowie XVII w. Prześladowani starowiercy od końca XVII w. rozwinęli i zdominowali produkcję metalowych przedmiotów kultu religijnego. Z ich wyrobów chętnie korzystali lub naśladowali i kopiowali wierni oficjalnej cerkwi wyznawcy prawosławia. Poszczególne wspólnoty staroobrzędowców wypracowały i stosowały własne zasady obrazowania. W detalach niektóre przedstawienia i podpisy uznawane przez jednych, były traktowane jako heretyckie przez inne wspólnoty. Podstawowa różnica w poglądach na obrazowanie i opisywanie wizerunków zarysowała się pomiędzy wspólnotami bezpopowców nie uznających po reformie kapłanów i popowców, którzy korzystali z posługi kapłanów. Od połowy XVIII w. w środkowej Rosji w regionie guślickim pod Moskwą rozwinęła się nowa wspólnota staroobrzędowców popowców. W XIX w. Guślice stały się jednym z najważniejszych ośrodków odlewnictwa produkującym krzyże, pojedyncze i składane ikony itp. Charakterystyczną cechą wyrobów guślickich i naśladujących je innych wytwórni były montowane na sztyftach uskrzydlone głowy cherubinów (patrz S.12795MŁ; S.12872MŁ; S.12875-12876MŁ). Użyte w większej ilości cherubiny tworzyły niekiedy ażurowy wieniec na zamknięciu krzyża czy ikony.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967