Wisior z muszli

Ozdoba wykonana z muszli małża z rodzaju Spondylus (zawiaśnik) została znaleziona w grobie odkrytym w Karsku (niem. Schöningsburg) w 1884 roku. Natrafiono na niego przypadkowo, w trakcie jesiennego kopcowania brukwi na wyniesieniu przy północnej krawędzi niecki jeziora Płoń. Na głębokości około 25 cm odkryto pochówek inhumacyjny mężczyzny. Szkielet był ułożony po osi wschód-zachód. Przy czaszce, umieszczonej od strony wschodniej, znajdowały się cztery naczynia gliniane zachowane we fragmentach, a przy nogach topór kamienny, para kłów dzika oraz trzy wyroby krzemienne.

Dziedzic dóbr w Karsku, Hermann von Schöning, część zabytków podarował do zbiorów Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza w Szczecinie, a pozostałe włączył do kolekcji rodowej w Żukowie.

Medalion z połówki muszli z otworkami do zawieszania był jedynym elementem wyposażenia pochówku, którego nie wymieniono w opisie znaleziska z początku listopada 1884 roku. W ciężkim, gliniastym gruncie, który przywierał do przedmiotów, masywna miseczkowata muszla prawdopodobnie nie odróżniała się od ułamków ceramiki i razem z nimi trafiła do Szczecina. Pojawia się dopiero w zapisie na metryczce, która wylicza wyklejone już naczynia. W literaturze przedmiotu ozdoba ta zagościła dopiero w latach dwudziestych XX wieku.

Muszle spondylusów (gatunek Spondylus gaederopus) żyjących w północno-wschodnich wodach Morza Śródziemnego były chętnie użytkowane przez neolityczne społeczności wywodzące się z kręgu naddunajskiego do wykonywania różnego typu ozdób osobistych, wisiorów, zapięć, bransolet i paciorków. Ich dystrybucja uznawana jest za najstarszą dalekosiężną sieć wymiany wyrobów prestiżowych w pradziejach Europy. Z ziem Polski znanych jest kilka ozdób z muszli zawiaśnika, w tym dwa medaliony podobne do odkrytego w Karsku.

Grób z Karska, związany z młodszymi ugrupowaniami z ceramiką wstęgową wywodzącymi się z kręgu naddunajskiego, w przybliżeniu można datować na 1. połowę V tysiąclecie BC.

Krzysztof Kowalski