Autoportret w stroju templariusza

Leon Kapliński pochodzący z ziemiańskiej rodziny o masońskich tradycjach rozpoczął kształcenie akademickie w 1845 roku jako student filozofii Królewskiego Uniwersytetu we Wrocławiu. W tym czasie zaprzyjaźnił się z hrabią Sewerynem Mielżyńskim – wielkopolskim działaczem patriotycznym, kolekcjonerem i malarzem. Mielżyński, ukształtowany w genewskim środowisku rozwijającym zasady juste milieu (sztuki środka), wprowadził Kaplińskiego w arkana stylu niespiesznie ewoluującego od romantyzmu do akademizmu. Młody malarz, po zaangażowaniu w kilku związkach konspiracyjnych oraz udziale w Wiośnie Ludów, osiadłszy w 1849 lub 1850 roku w Paryżu, mógł się poświęcić szeroko pojętej kulturze. W Szkole Sztuk Pięknych uczył się pod kierunkiem reprezentanta historyzmu Josepha Nicolasa Robert-Fleury’ego, a następnie w prywatnej pracowni „zimnego” romantyka Ary’ego Scheffera. Obok malarstwa uprawiał także literaturę, do której, w opinii ówczesnej krytyki, miał większe predyspozycje. Stąd powstały pod koniec życia autoportret Kaplińskiego przedstawia mężczyznę o zmęczonej, zatroskanej twarzy, wspartego o gotycki grobowiec z wizerunkiem leżącego rycerza. Figura kawalera świątyni, członka średniowiecznego zakonu walczącego w imieniu chrześcijaństwa, stała się dla Polaków popularnym motywem: owianą legendą historię potężnego niegdyś zgromadzenia, rozwiązanego podstępem przez chciwą władzę świecką, utożsamiano z tragicznymi dziejami Rzeczypospolitej. Kostium Kaplińskiego – zbroja, miecz, butla pielgrzymia, a przede wszystkim tunika i płaszcz z czerwonym krzyżem – odwołuje z jednej strony do patriotycznie i mesjanistycznie nastrojonej twórczości pisarskiej Zygmunta Krasińskiego oraz templariackiej spuścizny rozwijanej przez ruch wolnomularski. Z drugiej strony przyobleka wątłą postać rozgoryczonego brakiem należnej sławy malarza i poety, pozostającego w cieniu swych przyjaciół z kręgu paryskiej emigracji, Henryka Rodakowskiego i Cypriana Kamila Norwida.

Szymon Piotr Kubiak