Antoninian

Kryzys polityczny i ekonomiczny Cesarstwa Rzymskiego w III wieku znalazł odbicie w systemie monetarnym. Dewaluacja denara skutkowała rozwinięciem systemu nominałów średnich. W latach 214–215 cesarz Karakalla wprowadził nową jednostkę monetarną – antoniniana, wartości nominalnej 2 denarów. Moneta bita ze słabego srebra stopniowo, w wyniku obniżania zawartości szlachetnego kruszcu, przekształciła się w bezwartościowy pieniądz miedziany. Pod koniec lat sześćdziesiątych III wieku, antoninian ważył ok. 3g i zawierał zaledwie 2–3% srebra. Na stemplach tradycyjnie występuje wizerunek cesarza oraz personifikacje idei i cnót, które w okresie panowania Filipa I Araba (244–249) szczególnie eksponują elementy wojskowe. Filip wybrany na cesarza wolą żołnierzy, musiał schlebiać wojskowym i liczyć na ich lojalność. Poprawne stosunki z senatem nie gwarantowały cesarzowi spokojnych rządów. Odsunięty od władzy przez zbuntowanych żołnierzy zginął w bitwie w 249 roku.

Na seriach antoninianów cesarz wyobrażony został w koronie promienistej, która była atrybutem słońca i uosabiała boskie pochodzenie władzy cesarskiej. Portret uzupełnia krótka legenda z imieniem oraz tytułami imperatora i augusta. Warto przypomnieć, że przydomek imperatora władcy otrzymywali zgodnie z wolą żołnierzy, a tytuł augusta nadawany był za zgodą senatu. Na rewersie muzealnego egzemplarza, stojącej personifikacji wierności i lojalności (Fides), towarzyszy znak bojowy (vexillum) i sztandar, które wraz legendą: FIDES EXERCITUS (Fides waleczna) nadają wyobrażeniu militarną wymowę. Fides cieszyła się w Rzymie kultem państwowym sięgającym III wieku p.n.e. We wczesnym okresie cesarstwa bogini występowała „cywilnie”, jako Fides Publica z koszem owoców i ziaren, później przy wyjątkowo silniej roli wojska przeobraziła się w wyobrażenie o konotacjach militarnych. Odwołanie się do Fides w końcowym etapie mennictwa Filipa Araba mogło wynikać z poczucia słabości własnej pozycji.

Genowefa Horoszko