Grzechotka beczułkowata

Grzechotka gliniana, odkryta podczas badań wykopaliskowych w 1993 roku w obrębie kwartału V na szczecińskim Podzamczu, wewnątrz budynku datowanego na 4. ćwierć XII wieku.

Grzechotka to pękaty przedmiot, z jednej strony prosty, z drugiej zakończony niewielkim „kołnierzem”, o wysokości 5,8 cm. Wykonano ją z gliny z niewielką domieszką drobno- i średnioziarnistego piasku, a następnie mocno wypalono w ogniu. Na powierzchni jest widoczny niestarannie wykonany ornament w postaci odcisków stempelka w nieregularnych rzędach. We wnętrzu znajdują się drobne kamyczki lub gliniane kuleczki, które dźwięczą przy potrząsaniu.

Wczesnośredniowieczne gliniane grzechotki znane z terenów Polski można podzielić na trzy grupy. Pierwsza to pokryte kolorowym szkliwem przedmioty w kształcie jajek-pisanek. W grupie drugiej znajdują się okazy pokryte guzkami, tzw. brodawkowate. Do trzeciej zaliczają się natomiast grzechotki niepokryte szkliwem, baniaste, dwustożkowate i gruszkowate. W tej grupie mieści się grzechotka szczecińska.

Funkcja wczesnośredniowiecznych glinianych grzechotek nie jest jednoznaczna. Najczęściej łączy się je z zabawkami dla najmłodszych dzieci, ale ciężar i surowiec, z którego były wykonywane sprawiały, że najmłodsze dzieci nie mogły dostawać ich do rąk. Znaleziska tego typu przedmiotów na cmentarzyskach, w grobach dorosłych mężczyzn i kobiet, wskazują na ich inną rolę, związaną z wierzeniami i magią ochronną. Uważa się, że dźwięki wydobywane przy potrząsaniu grzechotek miały odstraszać złe moce. Ochroną otaczano także zwierzęta – stąd wziął się zwyczaj zawieszania grzechotek i dzwonków na szyjach zwierząt hodowlanych. Wydawanie charakterystycznych dźwięków pozwala ponadto umieszczać grzechotki wśród prostych instrumentów muzycznych.

Ewa Górkiewicz-Bucka