Podwyższenie Krzyża Świętego

Święto Podwyższenia Krzyża Świętego jest jednym z dwunastu najważniejszych świąt roku liturgicznego wschodniego chrześcijaństwa, obchodzonym 27 (14 września zgodnie z kalendarzem juliańskim). Początkiem święta stał się przyjęty w IV w. zwyczaj okazywania krzyża wiernym zgromadzonym na liturgii. Święto zostało ustanowione na pamiątkę odnalezienia u podnóża Golgoty w Jerozolimie Drzewa Krzyża, na którym ukrzyżowano Chrystusa. Dokonała tego matka cesarza Konstantyna Wielkiego – św. Helena razem z prezbiterem jerozolimskim Makarym w 326 r. Najstarsze wzmianki o tym wydarzeniu pojawiły się w pismach św. Ambrożego z Mediolanu pod koniec IV w. W późniejszej tradycji wiele szczegółów dotyczących Krzyża pochodzi z niekanonicznych apokryfów. Drzewo Krzyża Świętego, najważniejsza dla chrześcijan relikwia, miała być podzielona na części. Jedna została umieszczona w poświęconej 13 września 335 r. jerozolimskiej bazylice Grobu Bożego, a już 14 września po raz pierwszy obchodzono w niej święto Podniesienia Krzyża. W 614 r. podczas zdobycia Jerozolimy przez Chosroesa II Persowie zburzyli świątynię rabując relikwie. Pokonawszy Persów odzyskał je cesarz bizantyjski Herakliusz i w 631 r.  uroczyście wniósł do Jerozolimy. Legenda głosi, że władca zdjął bogate szaty i od Złotej Bramy szedł boso do odbudowanej po zniszczeniach bazyliki. Fragment Krzyża miał być przywieziony przez św. Helenę do Konstantynopola wraz z odnalezionymi przez nią gwoździami, którymi był przybity Chrystus. W ikonach Podwyższenia Krzyża Świętego pojawiają się postacie historyczne. Krzyż unoszony przez stojącego na podwyższeniu biskupa Makarego jest adorowany przez cesarza Konstantyna i jego matkę Helenę oraz wspólnotę wiernych. Na ziemiach dawnej Rusi, gdzie rozwinęła się oddzielająca sanktuarium od nawy wielostrefowa przegroda ołtarzowa zwana ikonostasem, ikona obrazująca to święto jest umieszczana w rzędzie ikon świątecznych.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967