Krzyż lotaryński

Krzyże drewniane w formie krzyża lotaryńskiego – z dwoma równoległymi ramionami, z których górne jest krótsze, były stawiane w celu magicznej ochrony przeciw zarazie i „morowemu powietrzu”. Powszechnie nazywane karawakami można jeszcze spotkać w kilku miejscach regionu lubelskiego. Stawiano je na skraju wsi czy na rozstajach dróg w czasie zagrożenia epidemią, w intencji ustania choroby i ochrony ludzi. Wierzono, że skuteczność gwarantuje wykonanie krzyża z jednego kawałka drewna w ciągu jednej nocy i ustawienie go w tym czasie. Na poprzeczkach ryto niekiedy słowa modlitwy o wstawiennictwo do świętych, a w przypadku dłuższego błagania dodawano trzecie ramię. Jednakże nie na wszystkich krzyżach umieszczano modlitewną prośbę. Znaczna część morowych krzyży w Polsce miała obydwie poprzeczki równej długości. Zwyczaj ich stawiania upowszechnił się prawdopodobnie w 2. połowie XVII wieku. W XIX stuleciu nazywano je krzyżami cholerycznymi, gdyż epidemie tej choroby kilkakrotnie dziesiątkowały ludność.

Taka forma krzyża dotarła na ziemie polskie z Włoch, po soborze trydenckim, w połowie XVI wieku. Nazwa jednak wiąże się z hiszpańskim miastem Caravaca de la Cruz, w którym znajduje się relikwiarz z drzazgami męczeńskiego krzyża Chrystusa o kształcie krzyża patriarchalnego z dwoma poprzecznymi ramionami. W mniejszej postaci stał się amuletem przeciw wielu nieszczęściom i chorobom, wypadkom czy nagłym zgonom. Miał chronić przed klątwami, kradzieżami, burzami, piorunami, powodziami i suszami. Leczył ciężkie, śmiertelne choroby, ale i pomagał na bezsenność.

Powodem stawiania karawak bywało również upamiętnienie ofiar pomoru i oznaczenie miejsca pochówku. Oprócz drewnianych zdarzały się metalowe, które występowały też jako krzyżyki wieńczące kapliczki czy krzyże przydrożne. Egzemplarz znajdujący się w zbiorach muzealnych jest takim przykładem.