Kompozycja z rybami

Jonasz Stern kształcił się we Lwowie u Pawła Gajewskiego i Krakowie u Teodora Axentowicza, Władysława Jarockiego, Stanisława Kamockiego i Fryderyka Pautscha. W 1931 roku brał udział w założeniu (I) Grupy Krakowskiej skupiającej awangardową młodzież, która współpracowała z lwowskim „Artesem” i łódzkim ugrupowaniem „a.r.”. Stern tworzył wtedy malarskie kompozycje z pogranicza kubizmu i abstrakcji oraz satyryczne rysunki i grafiki o zabarwieniu krytyczno-politycznym. Częste aresztowania członka Komunistycznej Partii Polski, pobyt w Berezie Kartuskiej (1938), później w getcie lwowskim i tamtejszym Obozie Janowskim (1941), ucieczka z placu egzekucji (1943), a także tułaczka przez Węgry do Krakowa wpłynęły zasadniczo na dojrzałą twórczość malarza. Stern nawiązał jednak ponownie kontakt z kręgiem modernistów skupionych wokół Tadeusza Kantora (Grupa Młodych Plastyków, Klub Artystów) i obok wizualnego paradokumentacyjnego rozpracowywania wojennej traumy powrócił do eksperymentów formalnych bliskich abstrakcji organicznej i surrealizmowi. Nigdy nie poddał się doktrynie realizmu socjalistycznego. Aby uniknąć podporządkowania malarstwa jego zasadom zatrudnił się w Miejskim Handlu Detalicznym jako projektant wystaw sklepowych, a od 1952 roku zaczął prowadzić studium dekoracji okolicznościowej w macierzystej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W tym samym roku podczas letniej wyprawy kajakowej zainteresował się wędkarstwem. Gdy w 1959 roku zetknął się we Włoszech z fakturowymi, „taktylnymi” obrazami Alberta Burriego i teorią malarstwa materii (wł. l’arte polimaterica), ości, rybie skóry czy łuski stały się częstymi elementami włączanymi do kompozycji malarskich Sterna. Artysta od dwóch lat stanowił już trzon II Grupy Krakowskiej, w której wypukły kolaż lub asamblaż stosowały między innymi Erna Rosenstein i Jadwiga Maziarska. Efektem były poetyckie, metaforyczne układy, niekiedy nasuwające na myśl tradycyjne gatunki martwej natury bądź pejzażu – u Sterna niepozbawione nigdy walorów dekoracyjnych, ale i dużego ładunku emocjonalnego.

Szymon Piotr Kubiak