Urna twarzowa, popielnica

Jest to znakomicie zachowana urna z plastycznym wyobrażeniem twarzy ludzkiej. Zdobi ją niewielka pokrywka w kształcie kapelusika, kolczyki z brązu w „uszach” oraz dookolne ryty, imitujące najpewniej naszyjniki. Popielnica pochodzi z czworokątnego grobu skrzynkowego zbudowanego z płyt kamiennych. Muzeum w Szczecinie zakupiło ją do swoich zbiorów w 1912 roku od leśniczego z Osieków. Urny twarzowe należą do obrzędowych naczyń glinianych, przeznaczonych na skremowane szczątki ludzkie. W typowej wersji mają realistyczne wizerunki twarzy oraz pokrywkę w formie stylizowanej czapeczki lub kapelusza. Obydwie te części naczynia były bogato ozdabiane rozmaitymi rysunkami, które inkrustowano białą wapienną masą. Brzuśce popielnic pokrywano scenami narracyjnymi np. polowań, transportu czy obrzędów. Przedstawiano na nich także wyobrażenia różnych przedmiotów: grzebieni, szpil, naszyjników, zapinek, mieczy, tarcz bojowych i włóczni. Motywy figuralne łączone były często z ornamentyką geometryczną. Dodatkową dekorację stanowiła nakładana na popielnice biżuteria, najczęściej były to kolczyki z brązowego drutu, szklanych i bursztynowych koralików oraz brązowe naszyjniki. Najbardziej realistyczne ujęcia twarzy na urnach pochodzą z okresu halsztackiego D (ok. 650–450 lat BC), w kolejnych stuleciach były one coraz mniej wyraziste, ulegając całkowitemu zanikowi w IV wieku p.n.e. Urny twarzowe, podobnie jak domkowe, stanowią niepowtarzalny element kultury pomorskiej, która we wczesnej epoce żelaza ukształtowała się na Pomorzu Wschodnim, skąd rozprzestrzeniała się z biegiem czasu na dalsze obszary. Pochodzenie popielnic z wizerunkami twarzy wywodzi się od kanop (urn z pokrywą w kształcie głowy) rozpowszechnionych wśród Etrusków, zamieszkujących środkową Italię od około VII wieku p. n.e. do I wieku n.e. Idea ta dotarła na Pomorze przez środkowe Niemcy, znana była również w północnych Niemczech oraz południowej Skandynawii.

Dorota Kozłowska