Ikona Dwanaście Świąt

Odlewane ze stopów metali przedmioty kultu były początkowo przywożone na Ruś z Bizancjum. Wzorowane na bizantyjskich rodzime wyroby pojawiły się w XI w. i upowszechniły w XII-XIII w. Wytwarzano je na Rusi Kijowskiej. Po upadku Kijowa, spowodowanego najazdem mongolskim w połowie XIII w., odlewnictwo różnorodnych metalowych krzyżyków i ikon rozwinęło się na północy. Przodującym ośrodkiem stał się Nowgorod Wielki, gdzie takie przedmioty odlewano tradycyjnie w formach kamiennych lub glinianych z brązu o dużej zawartości miedzi. Na Rusi wypracowano własny, odmienny od wzorców bizantyjskich styl, kształtowane powściągliwie postacie o nieproporcjonalnie dużych głowach ukazywano zazwyczaj frontalnie. Do takich północno-ruskich wyrobów należy prezentowana ikona w kształcie plakiety, odlana z zaczepem służącym do zawieszania. Na licu obrazu, podzielonym na dwanaście pól w trzech poziomych rzędach, zobrazowano: na zawieszce – wizerunek twarzy Chrystusa zwany „nie ręką ludzką uczynionym” oraz najważniejsze święta ewangeliczne roku liturgicznego: w górnym rzędzie – Zwiastowanie Bogurodzicy, Boże Narodzenie, Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni, Ofiarowanie Chrystusa w Świątyni; w środkowym rzędzie – Wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Ukrzyżowanie, Zstąpienie do Otchłani, Wniebowstąpienie; w dolnym rzędzie – Wskrzeszenie Łazarza, Zesłanie Ducha Świętego, Zaśnięcie Bogurodzicy, Przemienienie Chrystusa. Wszystkie sceny opisano cyrylicą.  Od czasu podporządkowania Nowgorodu Wielkiego Księstwu Moskiewskiemu w XV w. głównym ośrodkiem odlewnictwa stała się Moskwa. Od końca XVII w. metalowe przedmioty kultu produkowali nad rzeką Wyg prześladowani w Rosji staroobrzędowcy, którzy nie uznali reformy liturgicznej. Rozwinęli oni własne formy odlewnictwa, między innymi składane ikony ze świętami, patrz S.12780MŁ, S.12860MŁ, S.12861MŁ.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967