Le Pont sur le Chemin Creux

Arkadowy mostek przerzucony nad „wąwozikiem”, wiodący do Domu Greckiego, zbudowanego z przeznaczeniem na oranżerię, to do dziś malowniczy zakątek wschodniej części parku Czartoryskich w Puławach. Widoczny antyczny fronton budynku stanowił monumentalny przedsionek do właściwej, dawnej oranżerii ogrodowej (była jedną z pięciu oranżerii wzniesionych na terenie zespołu pałacowo-parkowego). Zbudowano ją w latach 1788–1791 zapewne według projektu Christiana Piotra Aignera. Za klasycystycznym, czterokolumnowym, doryckim portykiem znajdowała się półokrągła sala, zwana altaną, w której były niegdyś ustawione małe kanapy pozwalające na chwilowe wytchnienie lub zebrania towarzyskie w ukochanym przez księżnę Izabelę królestwie roślin. Nad wejściem do altany umieszczono napis zaczerpnięty z Wergiliusza: HIC OMNES ARBUSTA IUVANT HUMILESQUE MYRICAE (Wszystkich tu zachwyca gaj i niskie tamaryszki). Za altaną znajdowała się właściwa oranżeria z pochyłą, oszkloną ścianą południową.

Obok pawilonu ogrodowego stał posąg Wenery, a z kamiennej ściany wypływało źródełko. W roku 1875, według relacji Bolesława Prusa: „Na końcu alei z wywichniętymi członkami widać gmach biały, ozdobiony posągiem jakiegoś młodzieńca w negliżu klasycznym”.

Most nad Głęboką Drogą (dziś zwany też Mostkiem Zakochanych) pochodzi z lat 1788–1800. Ceglany, otynkowany, jednoprzęsłowy, od strony parku jest zaopatrzony w element zdobniczy – bramę portalową ukształtowaną w formie łuku, nazywaną gotycką. Na pomost prowadziły schody zaopatrzone w barierki. Konstrukcja mostku jest umiejscowiona pomiędzy wykonanymi z ceglanego muru ścianami oporowymi wykopu (nazywanego Głęboką Drogą lub Dolną Drogą, wiodącą z Puław do Kazimierza; później to dawna ulica Głęboka).

Motyw mostka ze starymi murami Głębokiej Drogi i portyku dawnej oranżerii, malowniczo zamykającego perspektywę alei parkowej, uwieczniali najwięksi polscy artyści, wśród nich w 1796 roku Zygmunt Vogel i przed rokiem 1886 Aleksander Gierymski.

Renata Bartnik