Półgrosz litewski Aleksandra Jagiellończyka

Mennictwo litewskie przed Aleksandrem Jagiellończykiem nie miało długich tradycji. Mimo że Litwa stopniowo zajmowała coraz większe połacie ziem ruskich, gdzie od dawna posługiwano się monetami, książęta litewscy nie wykazywali zbytniej inicjatywy w tym względzie. Dopiero w XIV wieku pojawiły się pierwsze emisje litewskie, jednak miały charakter lokalny. Początek monety ogólnolitewskiej należy wiązać dopiero z panowaniem wielkiego księcia Jagiełły i późnymi latami 80. XIV wieku. Dość prymitywna technika wytwarzania, skutkująca znacznymi różnicami w wadze i wymiarach, utrudnia ustalenie nominałów. Były to jednak wyłącznie monety zdawkowe. Dopiero Aleksander Jagiellończyk, który w 1492 roku został wielkim księciem litewskim, wprowadził do obiegu monetę o wyższej wartości – był nią półgrosz litewski. Monety te były wybijane w Wilnie od 2. połowy lat 90. XV wieku do śmierci Aleksandra w 1506 roku, a nawet nieco dłużej. Co istotne, napis na otoku MON’ ALEXANDRI MAGNI DVC’ LITVANIE (moneta Aleksandra Wielkiego Księcia Litewskiego) nie uległ zmianie, gdy po śmierci Jana Olbrachta Aleksander w 1501 roku został królem Polski. Choć system monetarny Polski i Litwy wywodził się ze standardu grosza praskiego, półgrosze wybijane przez Aleksandra miały nieco większą zawartość srebra. Skutkiem tego także ich wartość była większa niż wybijanych w tym samym czasie półgroszy koronnych. W efekcie za cztery półgrosze litewskie należało dać pięć półgroszy koronnych. Próbowano temu zaradzić i w 1501 roku, za zgodą szlachty polskiej i litewskiej, zrównano stopy mennicze Korony i Wielkiego Księstwa, jednak nie wprowadzono tego w życie.

Panowanie Aleksandra, początkowo wielkoksiążęce, później też królewskie, przypadało na okres nasilającej się recepcji wpływów humanistycznych. Co interesujące, zjawisko to znalazło odzwierciedlenie także na monetach. Widać wyraźnie narastanie elementów odrodzeniowych w kolejnych emisjach, a były one dość liczne i zróżnicowane. Zarówno wizerunek orła, jak i szczególnie krój liter stopniowo tracą gotycki charakter, przechodząc do w pełni humanistycznego. Prezentowany egzemplarz należy do typu pośredniego, w którym, obok przeważających wpływów humanistycznych, widać zanikające powoli elementy gotyckie (na przykład gotyckie w kroju litery M i N w napisie otokowym).

Leszek Poniewozik