Talerz z popiersiem Władysława IV

Majolika to rodzaj barwnej ceramiki, którą w Polsce zaczęto produkować dopiero około roku 1880 w wytwórni w Ćmielowie. Stanisław Thiele, zaproszony do Nieborowa, oddał tworzonej tam manufakturze cały swój talent, zarówno jako dobrze wykształcony rzemieślnik, jak i organizator. Kiedy fundator i właściciel dóbr nieborowskich wycofał się z projektu, Thiele próbował na własną rękę kontynuować działalność.

Kilka wieków wcześniej, w 1548 roku, powstało słowo majolika – od nazwy wyspy Majorka, gdzie magazynowano ceramikę przeznaczoną na eksport. Tego typu wyroby miały czerepy pokryte grubą warstwą nieprzezroczystego cynowo-ołowianego szkliwa, malowanego w wyraziste wzory, farbami ceramicznymi wytwarzanymi na bazie tlenków metali. Tak przygotowane naczynia wypalano w temperaturze do 1200 ˚C, dzięki czemu kolory zyskiwały charakterystyczną wyrazistość i trwałość.

Barwa majolikowych naczyń nieborowskich, podobnie jak wytwarzanych od wieków w Europie, powstawała dzięki zastosowaniu tlenków metali: czerwony – żelaza, niebieski – kobaltu, zielony – miedzi, żółty –antymonu, fioletowy i czarny – manganu. Bogaty koloryt przedmiotów łączył się z dekoracyjnymi formami. Powstawały niewielkie elementy tworzące zastawy stołowe, ale i okazałych rozmiarów amfory, dekoracyjne wazy, żardiniery i żyrandole oraz kafle do pieców. Jednym z takich dekoracyjnych naczyń jest okazały półmisek z wizerunkiem króla Władysława IV Wazy. Portret monarchy w stroju hiszpańskim nawiązuje do namalowanego przez Rubensa, wizerunku królewicza, gdy ten gościł na dworze w Brukseli podczas podróży po Europie.

Kiedy Władysław wstąpił na tron, powstawały grafiki popularyzujące postać monarchy wykorzystujące kompozycję rubensowską. Tworzono je z oczywistymi zmianami, przedstawiając wizerunek władcy w lustrzanym odbiciu w stosunku do malarskiego pierwowzoru. Modyfikacji uległ również podpis identyfikujący postać jako króla Władysława IV. Portret królewicza został przekształcony i wykorzystany do upowszechnienia podobizny władcy za czasów jego panowania. Wiele pokoleń później malarz ceramiki nieborowskiej sięgnął do dawnych graficznych wyobrażeń Władysława IV Wazy, tworząc projekt dekoracyjnego półmiska.

Magdalena Norkowska