Domek Gotycki w ogrodzie w Nowej Alexandryi w Puławach

Wzniesiony w 1809 roku Dom Gotycki był drugim po Świątyni Sybilli budynkiem muzealnym wchodzącym w skład kompleksu pałacowo-parkowego w Puławach. Izabela Czartoryska ulokowała w nim zbiory obce oraz narodowe. Wszystkie eksponowane tu obiekty zostały spisane  przez księżnę generałową i opublikowane drukiem w 1828 roku w katalogu  Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, zawierającym 1527 pozycji, a obejmującym około 3000 eksponatów. W skład zbiorów wchodziły: sztuka zdobnicza, militaria, fragmenty rzeźb i detali architektonicznych, obrazy, miniatury, rękopisy iluminowane, rękopisy współczesne, dokumenty archiwalne, cenne książki, ryciny, plany, mapy, a także albumy z autografami wybitnych osobistości oraz liczne pamiątki sentymentalne i osobliwości historyczne.

Dużą, liczącą 274 pozycje grupę stanowiły fragmenty rzeźb, budowli i militaria wmurowane w zewnętrzne ściany budynku. W Ścianie Kazimierza Wielkiego, nazwanej od umieszczonego tam piastowskiego orła przeniesionego z kazimierzowskiego zamku w Łobzowie, nad wejściem wyryto werset z Eneidy Wergiliusza: „SUNT LACRYMAE RERUM ET MENTEM MORTALIA TANGUNT“ (I pamiątki łzy wyciskają i znikome rzeczy duszę rozczulają). Zgromadzono tu także między innymi fragmenty z zamków, nagrobków królów polskich oraz tak zwane głowy wawelskie. W Ścianie Rzymskiej wmontowano między innymi ułomki z Panteonu i Koloseum. W Ścianę Cyda i Xymeny, obok przywiezionych z Hiszpanii kamieni z grobu tytułowych postaci, wmurowano między innymi kamienie z zamków związanych z Marią Stuart i z domu Cromwella. Ściana Gostynińska  pokazywała cegły i kawałki drewna z pokoju w Gostyninie, w którym zmarli bracia Szujscy, cegły z budowli Karola Wielkiego i pamiątki związane z Napoleonem. Ścianę Boguty i Sędziwoja nazwano od umieszczonych na niej dwóch rzeźb nagrobnych przywiezionych z Wielkopolski. W Ścianie Kościuszki księżna umieściła nad drzwiami napis: „OBY ODTĄD ZWYCIĘZTWA NASZE ZATRZEĆ MOGŁY PAMIĘĆ KLĘSK DOZNANYCH“. Obiekty tu zgromadzone były związane z Kościuszką. Pokazano także kule armatnie oraz kolumny z Pałacu Błękitnego. Ściana Litewska upamiętniała również lokalne zabytki – urnę wykopaną w Puławach oraz miecz z zamku w Kazimierzu. W Ścianie Żółkiewskiego obramowanie drzwi balkonowych pochodziło z domu Wierzynka w Krakowie, a płytę balkonową oparto na głowach lwów z zamku łobzowskiego.

Renata Bartnik