Deesis

Deesis z greckiego oznacza błaganie, prośbę. Od wczesnego chrześcijaństwa prośby modlitewne zawarte są w tekstach liturgicznych: dziękczynnej modlitwie eucharystycznej, modlitwach błagalnych, w których Kościół ucieka się do orędownictwa Bogurodzicy, Jana Chrzciciela, aniołów, apostołów, męczenników, świętych, którzy zanoszą modlitwy wiernych do Chrystusa. Wizerunek Deesis, znany od VI – VII w., został utrwalony od X w. po okresie obrazoburstwa w kilku wariantach, począwszy od wersji podstawowej ze stojącym lub tronującym Chrystusem – Pantokratorem Wszechwładcą i zwracającymi się do niego największymi orędownikami ludzkości, Bogurodzicą i Janem Chrzcicielem (patrz S.12824MŁ), a skończywszy na Wielkiej Deesis poszerzonej o archaniołów, apostołów, męczenników, wybranych świętych (S.12788MŁ; S.12830MŁ). Prezentowana ikona Deesis jest fragmentem odlanego w metalu tryptyku (zachowane środkowe skrzydło) spopularyzowanego w środowisku staroobrzędowców. Oprócz klasycznego trójosobowo „trymorphonu” – tronującego Pantokratora, Bogurodzicy i Jana Chrzciciela, na dole umieszczono wybranych świętych: Leoncjusza Rostowskiego, św. Mikołaj oraz Zozyma i Sawacjusza Sołowieckich. Biskup Mirry św. Mikołaj, między innymi patron podróżnych, był zawsze otoczony na Rusi wielką czcią. Żyjący w XI w. mnich kijowsko - peczerski Leoncjusz, zostawszy biskupem Rostowa nad Donem, nawracając pogrążoną w pogaństwie prowincję, miał ponieść śmierć męczeńską. W środowisku przeciwnych reformie liturgicznej staroobrzędowców pochodzący z XV w Zozym i Sawacjusz, założyciele pustelni, a potem monasteru na wyspach Sołowieckich nad Morzem Białym, byli stawiani jako wzór życia monastycznego. Założony przez nich monastyr, sprzeciwiający się moskiewskiej reformie patriarchy Nikona, zdobyty zbrojnie przez wojska carskie w 1676 r., postrzegany był jako ostoja tradycji prawosławnej.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967