Naczynie kultowe

Naczynie gliniane o oryginalnym kształcie, świadczącym o jego kultowej funkcji, zostało znalezione w grobie ciałopalnym wielopopielnicowym, na stanowisku przypisywanym ludności tak zwanej kultury pomorskiej.

Stanowisko archeologiczne o charakterze wielokulturowym odkryto w Żukowie w 1960 roku. Badania prowadził Jan Gurba. Jednym z najciekawszych zbadanych obiektów był grób zawierający naczynia gliniane, z których część pełniła rolę popielnic, czyli zawierała spalone szczątki ludzkie. Zwyczaj ciałopalenia był jedną z cech charakteryzujących ludność kultury pomorskiej, zamieszkującej ziemie dzisiejszej Polski we wczesnej epoce żelaza (VII–IV w. przed Chr.).

W grupie znalezionych w grobie naczyń wyróżnia się wykonane ręcznie gliniane naczynie wazowate barwy czarnej o błyszczącej powierzchni, posiadające cztery kielichowate otwory – rytony, oraz zdobienie w postaci nakłuć tworzących kombinacje linii okalających brzusiec. Nakłucia były prawdopodobnie inkrustowane białą masą. Forma wazy i ornamentyka naczynia jest typowa dla ceramiki „pomorskiej”. Jednakże obecność czterech rytonów czyni zabytek znaleziskiem ceramicznym wyjątkowym w skali kraju. Najbliższe dla niego analogie można odnaleźć w strefie wschodnioalpejskiej, na terenie Słowacji oraz na Ukrainie. Na podstawie analizy typologicznej oraz wspomnianych analogii naczynie można datować na 700–600 r. przed Chr.

Obiekt o tak niezwykłej formie miał najprawdopodobniej jakieś specjalne funkcje kultowe. Naczynia wielokielichowe można wiązać z typem greckiego kernosu. Kernosy spełniały w Grecji ważną rolę w ceremoniach kultowych, zwłaszcza związanych z kultem płodności. Kielichy wypełniano świeżo zebranymi płodami rolnymi, przeznaczonymi jako ofiara dla bóstw. Niekiedy na procesjach kultowych odbywało się sakralne spożywanie płodów, do czego używano właśnie takiej wieloczłonowej formy naczynia. Kernos z Żukowa mógł spełniać podobną rolę w czasie ceremonii pogrzebowej, której pozostałością jest odkryty przez archeologów grób.