Widok na Wawel

„Wielki malarz małych obrazów” – słowa wypowiedziane przez jednego z krytyków trafnie oddają charakter twórczości Jana Stanisławskiego. Na bardzo małych formatach, czasem nie większych od kartki papieru, malował wyłącznie naturę – pejzaże. Utrwalał miejsca, w których przebywał podczas licznych podróży. Najlepsze obrazy ukazują widoki z obszaru Ukrainy i Małopolski. Stanisławski nie skupiał się na wiernym odtwarzaniu wybranych fragmentów krajobrazu, drobiazgowy, „naukowy” realizm był mu obcy. Zamiast tego starał się oddać na płótnie to co najtrudniejsze do uchwycenia – ulotne wrażenie, przelotne doznanie i emocje, jakie w nim wzbudzały. Można je traktować jako osobiste wyznanie artysty, mówiące o zachwycie pięknem i doskonałością otaczającego świata, które objawia się w jego najmniejszych drobinach, w miejscach najpospolitszych. Stąd tak często bohaterami maleńkich arcydzieł są prozaiczne motywy i poślednie, wydawałoby się, rzeczy: łan pszenicy, ul w sadzie, samotna kwitnąca jabłoń, pojedyncze rachityczne łodygi bodiaków czy dziewanny.

Zdecydowanie mniej uwagi poświęcał w swojej twórczości pejzażowi miejskiemu, choć uwiecznił kilka miast włoskich i polskich. W tej grupie ważne są obrazy ukazujące historyczne zabytki Krakowa. Stanisławski był przelotnie związany z nim od lat 80., na stałe od 1897 roku, gdy objął stanowisko profesora pejzażu w tamtejszej akademii. Jako mistrz malarstwa plenerowego starał się przekazywać swoją metodę i doświadczenia studentom. Wspólnie malowali widoki z Tyńca, Zakopanego, Krakowa w różnych porach dnia i roku. Widok na Wawel powstał być może podczas jednego z takich plenerów. Pierwsze odczucie, jakie się narzuca, to bardzo uproszczone i syntetyczne przedstawienie obrazowanej rzeczywistości. Kompozycja jest zbudowana z sąsiadujących ze sobą horyzontalnych pasm tworzących poszczególne płaszczyzny krajobrazu: rzeki, brzegi, niską zieleń i drzewa, zabudowania wawelskie i niebo. Poziome linie są zrównoważone jedynie pionowymi elementami budowli. Syntetycznej koncepcji linearnej zostały podporządkowane rozwiązania kolorystyczne – użycie kilku zgaszonych, wyszukanych barw. Widok Wawelu staje się pretekstem do przekazania malarskiej koncepcji porządku czysto formalnego i budzonego przezeń wyrazu, nie jest topograficznie wiernym studium.

Bożena Kasperowicz