Pas kontuszowy

Pas kontuszowy pochodzi z wytwórni w Kobyłce. W XVIII wieku rzemiosło tkackie, a zwłaszcza rzemieślnicy umiejący tworzyć kunsztowne i dobre gatunkowo pasy kontuszowe, było wysoko cenione. Przedsiębiorca handlowy i tkacz Szczepan Filsjean pochodził prawdopodobnie z Lyonu, około 1774 roku osiadł w Polsce. W 1778 roku, za sprawą starosty Aleksandra Unroga, w Kobyłce pod Warszawą powstała wytwórnia tych poszukiwanych elementów stroju sarmackiego, nazywana persjarnią, z którą Filsjean związał swoje losy. Współczesny mu Hubert Vautrin pisał o spotkaniu rodaka: „[…] jednego rzemieślnika z Lyonu, który osiedlił się pod Warszawą, a jego wyroby przewyższały perskie i tureckie. Robił on tak różnorodne, że jeden i ten sam prezentuje osiem kombinacji barw i rysunków”. Początkowo Filsjean był członkiem tak zwanej kompanii, która korzystała z fabryki Unroga w Kobyłce. Następnie stał się dzierżawcą tejże wytwórni, a około 1787 roku został jej właścicielem. Jego pasy, wyróżniające się oryginalnością i bogactwem barw, były poszukiwane wśród polskich odbiorców. Wyroby prezentowały nie tylko dobrą jakość tkaniny jedwabnej, przetykanej często srebrną lub złotą nicią, ale też cechowała je różnorodność wzorów i kolorystyki. Prawdopodobnie sam projektował swoje pasy, czerpiąc inspirację zarówno z wzorów zachodnioeuropejskich, francuskich, jak i wschodnich, perskich. W zbiorach królewskich odnotowano pasy z persjarni Filsjeana z oryginalnym motywem papug. Król Stanisław August Poniatowski, mimo że sam nie nosił stroju kontuszowego, doceniał oryginalną ornamentykę i dobre gatunkowo pasy polskie. Na fali nastrojów patriotycznych w czasie Sejmu Czteroletniego Filsjean wzbogacił garderobę królewską o pasy z wytkanymi herbami Polski i Litwy. Zasługi przedsiębiorcy dla rozwoju rzemiosła tkackiego zostały docenione w 1790 roku – decyzją sejmu otrzymał szlachectwo. Fabryka w Kobyłce działała z powodzeniem do tragicznej śmierci jej właściciela. W Warszawie w 1794 roku został zabity przez rosyjskiego kozaka w walkach ulicznych w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Pasy kontuszowe Szczepana Filsjeana dzisiaj są pamiątką tradycyjnego stroju polskiego, jednocześnie symbolem burzliwych i tragicznych losów Rzeczypospolitej czasów oświecenia.

Magdalena Norkowska