Grzechotka

Gliniana grzechotka została odkryta w roku 1957 podczas badań wykopaliskowych prowadzonych przez pracowników Muzeum Narodowego w Lublinie w miejscowości Topornica (powiat zamojski). Archeolodzy, pracujący na znajdującym się tam cmentarzysku kultury łużyckiej z epoki brązu (istniejącej od około 1100 lat p.n.e. do około 400 lat p.n.e.), odsłonili 65 grobów i w jednym z nich znaleźli interesujący nas zabytek. Samo stanowisko było badane już w 1935 roku, łącznie zlokalizowano blisko 200 grobów ciałopalnych oraz 31 jamowych.

Pochówki badane w 1957 roku były grobami popielnicowymi, czyli takimi, w których przepalone kości składano w naczyniach, zazwyczaj bez dodatkowego wyposażenia. Wyjątkiem były tylko cztery groby i właśnie w grobie o numerze 8 znajdowała się mała gliniana grzechotka.

Ma kształt jajowaty ze spłaszczonymi końcami, na których znajdują się pojedyncze otwory, jest dodatkowo zdobiona ukośnie rytymi kreskami. Została znaleziona w bogato wyposażonym grobie wraz z naczyniem jajowatym, pucharkiem oraz miniaturowym czerpakiem. W literaturze archeologicznej groby z grzechotkami są różnie interpretowane, ponieważ znajduje się je zarówno w grobach dziecięcych, jak i w pochówkach osób dorosłych. Mogły więc być zabawkami dziecięcymi, ale też przedmiotami wykorzystywanymi podczas obrzędów kultowych odbywających się na cmentarzu (patrz także 445/A/ML). Niewielkie wymiary zabytku – szerokość 3 cm i długość poniżej 8 cm – sugeruje, że mogła to być jednak zabawka. Także możliwość przewleczenia rzemieni przez otwory na przedmiocie i zawieszenia nad dzieckiem przemawia za taką interpretacją. Jednak nawet w takim przypadku nie można odmówić grzechotkom właściwości magicznych, ponieważ mogły łączyć funkcje zabawki oraz odstraszacza złych duchów.

A co dokładnie powodowało, że grzechotka wydawała dźwięki? Niestety do naszych czasów przedmiot przetrwał niekompletny, więc nie wiemy, co umieszczono wewnątrz – zazwyczaj były to grudki gliny, ziarenka lub kamyki, które podczas potrząsania uderzały o siebie i ścianki grzechotki.