Chrystus Pantokrator

Odlewane ze stopów metali przedmioty kultu chrześcijańskiego początkowo przywożono na Ruś z Bizancjum. Od XII w. wytwarzano je w rodzimych wytwórniach na Rusi Kijowskiej, potem w Nowgorodzie Wielkim i Pskowie, w Moskwie i na prowincji. Początkowo wyroby te naśladowały wzorce bizantyjskie, z czasem wykształcono na Rusi własne formy i typy. W XVII w., po rozłamie Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego, przeciwnicy reformy liturgicznej uciekali na niedostępne tereny rosyjskiego Pomorza nad Morzem Białym. Wspólnotę wiernych staroruskiej tradycji zaczął tworzyć w 1655 r. przeciwny reformie biskup kołomieński Paweł. Po zdobyciu przez carskie wojska monasteru Sołowieckiego w 1676 r. i wymordowaniu większości mnichów wiernych starym tradycjom, założono w 1695 r. pustelnię na Wygu. Była ona spadkobiercą Sołowek i ostoją przeciwnego reformom staroobrzędowia. Nie uznając nowych ikon staroobrzędowcy na Wygu rozwinęli produkcję własnych ksiąg i przedmiotów kultu, wytwarzali ze stopów metali krzyże i ikony ozdabiane często emalią. W połowie XIX w. na skutek prześladowań pustelnię na Wygu zamknięto, a głównym ośrodkiem produkcji metalowych przedmiotów kultu stała się Moskwa. Zapoczątkowane na Wygu typy wyrobów metalowych spopularyzowały się w całej Rosji, powielane i kopiowane aż po XX w. Należą do nich składane ikony, po rosyjsku – „składieny” czyli składnie, w tym czteroskrzydłowe poliptyki zwieńczone kokosznikami, jak prezentowany egzemplarz. Na trzech skrzydłach ikony obrazowano dwanaście najważniejszych świąt roku liturgicznego zwanych  „dwunadziesiatyje prazdniki”, patrz S.12860MŁ, S.12861MŁ. Na czwartym – popularne wizerunki Bogurodzicy: Tychwińskiej, Włodzimierskiej, Smoleńskiej, Znak, a na kokoszniku w zwieńczeniu Sobór Bogurodzicy, co widać na opisywanej ikonie. Na bogato ornamentowanym zamkniętej licu ikony obrazowano Golgotę z ośmiokończastym krzyżem jako narzędziem Męki Pańskiej.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967