Wylew jeziora

Dla początkujących malarzy polskich 2. połowy XIX wieku mekką sztuki było Monachium, dokąd tłumnie wyjeżdżali na studia. Urodzony w 1873 roku, niedaleko Grodna, Stanisław Żukowski studiował w moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Jego mistrzami byli klasycy rosyjskiego pejzażu – Izaak Lewitan, Abram Archipow, Archip Kundżi. Obok Żukowskiego jeszcze Ruszczyc i Krzyżanowski (wykształceni w Petersburgu) przyswoili i twórczo rozwinęli rosyjską koncepcję krajobrazu, uznaną za jedną z najciekawszych formuł artystycznych w Europie przełomu wieków. Opierała się ona na lokalnej tradycji, sztuce pieriedwiżników oraz na poszukiwaniach kolorystyczno-fakturowych zbliżonych formalnie do wczesnego impresjonizmu.

Po studiach Żukowski pozostawał w Rosji. Wystawiał z grupami Mir Iskusstwo i Pieriedwiżnicy, które propagowały malarstwo akademickie, realistyczne, tematycznie patriotyczno-narodowe. Malarz sygnował wtedy prace cyrylicą. W 1923 roku uciekł z porewolucyjnej Rosji bolszewickiej i osiadł w Warszawie, gdzie prowadził prywatną szkołę malarstwa. Zmarł w 1944 roku w niemieckim obozie w Pruszkowie.

Żukowski był znakomitym pejzażystą. Malował też wnętrza, sporadycznie portrety. Ujmował tematy realistycznie, stosując ciekawą technikę polegającą na pozostawianiu duktu pędzla, co nadawało obrazom pozornie niedbały efekt wykończenia. Ważny walor jego malarstwa stanowi kolorystyka, idealnie dobrane współbrzmienia barwne. Malarz chętnie przedstawiał zmiany i zjawiska zachodzące w przyrodzie w kolejnych porach roku.

Kompozycja Wylew jeziora ukazuje przepełniony spokojem widok rosyjskiej osady podczas wylewu rzeki. Praca zwraca uwagę zestrojeniem i bogactwem odcieni dwóch barw – szarości i bieli. Nieliczne plamy zieleni subtelnie ożywiają chłodną tonację. Zbliżone do siebie kolorystycznie przestrzenie nieba i ziemi rozdziela pas zabudowań. Horyzontalnie ułożone płaszczyzny przełamuje jedyny element wertykalny – wznoszące się ponad równą linię domów wieże cerkwi. Ta równoległość oddalonych planów wydobywa i potęguje ogrom przedstawionego zjawiska. Wlewająca się w głąb lądu ostrym klinem spiętrzona rzeka, z mocno pofałdowaną skośnymi bruzdami fal, spienioną powierzchnią, sięga już najbliższych domostw. Moc żywiołu kontrastuje z ciszą opustoszałego miasteczka.

Bożena Kasperowicz