Bogurodzica Hodigitria

Ikona Bogurodzica Hodigitria Smoleńska, Rosja, XIX/XX w.
Prezentowana ikona domowego użytku, ozdobiona złoconym okładem z mosiężnej blachy, należy do jednego z wariantów Bogurodzicy Hodigitrii - Przewodniczki zwanej Smoleńską, patrz S.12677MŁ. Najstarszy na Rusi, niezachowany wizerunek smoleński przypuszczalnie był kopią ikony ze świątyni na Blacherniach w Konstantynopolu i trafił na Ruś w 1046 r. wraz z rodzicielskim błogosławieństwem cesarza Konstantyna XI Monomacha, który wydał swoją córkę za syna Jarosława Mądrego – Wsiewołoda księcia perajasławskiego, czernihowskiego i kijowskiego. Ikona stała się świętością ruskich Rurykowiczów, świadectwem ich bliskich więzi z Bizancjum. Syn Wsiewołoda – wielki książę kijowski Włodzimierz II Monomach przeniósł obraz w 1095 r. z Czernihowa do Smoleńska, do ufundowanej przez siebie w 1101 r. cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy. Stare podanie głosi, że Bogurodzica Smoleńska ostrzegła i ocaliła mieszkańców miasta przed najazdem wojsk Batu-Chana, który wyruszywszy na Ruś w 1236 r., znienacka zawrócił spod Nowgorodu i Smoleńska na Kijów, zdobywając stolicę Rusi w 1240 r. Księstwo Smoleńskie w końcu XIV w. popadło w zależność od Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1398 r. książę Witold wydając córkę Zofię za mąż za księcia moskiewskiego Wasyla, syna Dymitra Dońskiego, podarował jej ikonę Hodigitii Smoleńskiej. Obraz wywieziono do Moskwy i umieszczono w soborze Zwiastowania Bogurodzicy na Kremlu z prawej strony od carskich wrót. Istnieje kilka wersji opowieści o pozyskaniu ikony do Moskwy. Jedna z nich głosi, że obraz zrabowali Tatarzy i ofiarowali moskiewskim książętom, inna mówi, że ostatni książę smoleński uciekając w 1404 r. przed Witoldem zabrał ikonę do Moskwy. Smoleńska ikona przebywała na Kremlu do 1456 r., co opisano pod S.12785MŁ.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967