Portret Edwarda Chmielarczyka

Zaliczany do najwybitniejszych artystów okresu Młodej Polski Leon Wyczółkowski (1852–1936) należy do najznamienitszych portrecistów epoki, a malarstwo portretowe zajmuje szczególne miejsce w jego twórczości. Już w latach 80. XIX wieku, po zakończeniu studiów w krakowskiej akademii i powrocie ze Lwowa do Warszawy, w jego malarstwie wykształcił się typ portretu, który można określić jako „salonowy” – odwołujący się do kameralnych, niekiedy narracyjnych ujęć postaci charakteryzowanych na tle mieszczańskich wnętrz. Te wczesne akademickie kompozycje, tworzone zgodnie z zapotrzebowaniem ówczesnego establishmentu, przyniosły Wyczółkowskiemu popularność, dając jednocześnie wyobrażenie o jego wielkim talencie. W późniejszych latach Wyczółkowski stworzył swoistą galerię portretów osobistości ze świata nauki, kultury i sztuki, które często z artystą łączyły bliskie, przyjacielskie relacje. Równie chętnie, zgodnie z młodopolską fascynacją ludowością, portretował górali i chłopów w strojach ludowych. Najchętniej sięgał po pastel, rezygnując niemal zupełnie z medium olejnego, tłumacząc się alergią na zapach farb. Wybór pasteli znajdował również uzasadnienie w temperamencie artysty – technika ta, łącząca dużą swobodę tworzenia z szybkością procesu, była zdecydowanie bliższa jego naturze niż malarstwo farbami olejnymi. Portrety Wyczółkowskiego odznaczają się wnikliwą psychologiczną charakterystyką, którą artysta łączył zazwyczaj z realistycznym ujęciem postaci, warsztatową perfekcją i wyrafinowaną, stonowaną paletą barwną. Reprezentacyjny charakter wizerunku krakowskiego prawnika – Edwarda Chmielarczyka, malowanego pastelem połączonym z temperą, podkreśla statyczna poza i powściągliwy spokój portretowanego, jego poważny, pełen skupienia, nieco zamyślony wyraz twarzy i skierowany ku widzowi wzrok. Wyczółkowski koncentruje się na szczegółowym opracowaniu głowy mężczyzny, modelowanej przez padające z boku światło, które wydobywa jego twarz z cienia. Na uwagę zasługuje tło kompozycji – tworzy go utrzymana w stonowanych zieleniach tkanina z dekoracyjnym, dynamizującym kompozycję ornamentem, pochodząca być może z bogatej kolekcji artysty obejmującej między innymi wschodnie kobierce i kilimy.

Anna Hałata