Klejnot w kształcie krucyfiksu księżnej Erdmuty (1561-1623)

Klejnot w formie krucyfiksu charakteryzuje się smukłością formy, podkreśloną sposobem dekoracji krzyża, z biało emaliowaną częścią środkową i pasami czarnej emalii po bokach. Figurka Chrystusa jest niemal w całości pokryta emalią, poza włosami, brodą i perizonium (opaską biodrową), które pozostawiono w złocie. W wydłużonych proporcjach ciała, łagodnie wygiętej sylwetce, sposobie ułożenia nóg, jak również nisko zawieszonym perizonium, widoczne jest nawiązanie do typu figur Chrystusa Ukrzyżowanego, opracowanego przez działającego we Florencji rzeźbiarza Giovanniego da Bologna (Giambologna). Ten typ manierystycznych przedstawień martwego Chrystusa został rozpowszechniony w ostatnim dziesięcioleciu XVI i na początku XVII wieku dzięki odlewom współpracującego z Giambologną Antoni Susiniego i był popularny m.in. w środowisku augsburskim.

Klejnot wydobyto z sarkofagu księżnej Erdmuty brandenburskiej (1561–1623), żony Jana Fryderyka, przy okazji otwierania w 1862 roku krypty pod kościołem zamkowym w Szczecinie. Nie ma mowy o pomyłce, gdyż w spisanych w 1619 roku dyspozycjach Erdmuty dotyczących jej pogrzebu, w wykazie strojów i klejnotów, w których miała zostać pochowana, wymieniony został „1 złoty krucyfiks wysadzany diamentami i rubinami”, jak również pozostałe precjoza, które znaleziono w jej trumnie: złoty łańcuch o prostokątnych ogniwach, parę złotych bransolet z ogniw w kształcie serc oraz siedem pierścieni, w tym ślubny z trzynastoma diamentami. Władze Prowincji Pomorskiej ofiarowały biżuterię najbliższym krewnym Erdmuty, a zarazem prawnym spadkobiercom książąt pomorskich – berlińskim Hohenzollernom, reprezentowanym przez króla pruskiego Wilhelma I. Do drugiej wojny światowej klejnoty znajdowały się w zbiorach Hohenzollernmuseum w Schloss Monbijou w Berlinie, później uznane zostały za zaginione. Pojawienie się na rynku antykwarycznym klejnotu w kształcie krzyża, zakupionego do zbiorów muzeum w 2008 roku, daje nadzieję, że odnajdą się także inne elementy biżuterii księżnej.

Monika Frankowska-Makała