Pas kontuszowy

Nieodzownym dodatkiem do odzieży polskiego szlachcica w XVII i XVIII wieku był pas kontuszowy. Już od XV wieku były popularne pasy tekstylne wykonywane z taśm i plecionek oraz droższe, wytwarzane z jedwabiu. W Polsce pasy kontuszowe stały się jednak popularne dzięki Ormianom, którzy najpierw sprowadzali je z terenów Persji i Turcji, a następnie zainicjowali ich produkcję w warsztatach zakładanych lokalnie, na terenach Rzeczypospolitej. I tak oto ubiór polskiego szlachcica, który wykształcił się w latach 30.–40. XVII wieku, składał się z żupana, kontusza, spodni z nogawkami wpuszczonymi w buty, kołpaka podszytego futrem, a także pasa kontuszowego.

Długość pasa zazwyczaj nie przekraczała trzech metrów, a szerokość czterdziestu centymetrów. Najczęściej składał się z głowy, wciąża pasa oraz półki. Głową nazywano początek i koniec pasa. Nie bez przyczyny, pochodzący ze Wschodu materiał był bowiem noszony w formie turbanu zawijanego na głowie, którego bogato zdobione końce pozostawały wypuszczone. Tym samym dopiero wtórnie nadano mu funkcję przepasywania, która tak mocno zakorzeniła się i rozwinęła w kulturze szlacheckiej. Wciążem pasa nazywano część środkową materiału w postaci długiego prostokąta, natomiast elementy dzielące go w pasy poprzeczne nosiły nazwę półek, dodatkowo był zaopatrzony we frędzelki na obu końcach. Zewnętrzne ornamentowe zdobienie nazywano szlaczkiem. Wartość pasa rosła wraz z użyciem metali szlachetnych – złotej bądź srebrnej nici tworzącej tło lub zdobienia; pasy wiązane na żupanie szlacheckim pełniły w pewnym sensie funkcję klejnotu – elementu niezwykle dekoracyjnego, w którym zastosowanie specjalnej techniki sprasowywania złotych lub srebrnych nici dawało rzadko spotykany, a tym samym niezwykle pożądany połysk lustra. Rodzaj noszonego pasa kontuszowego mówił wiele o jego właścicielu. Określał bowiem nie tylko status społeczny i materialny szlachcica (najpiękniejsze pasy osiągały bowiem niebotyczne ceny), ale czasem też wskazywał na wyznanie. Kolor pasa oraz jego misternie układany węzeł i wzór posiadały również wartość symboliczną oraz informacyjną. Złoty pas noszono w czasach pokoju, karmazynowy zaś był nakładany podczas działań wojennych.