Podwójna postać Yeban

Yeban są istotami mieszkającymi w buszu, bóstwami opiekuńczymi przychylnymi ludziom. Ich pochodzenie jest niejasne. Według niektórych przekazów stworzeni zostali przez Ammę – najwyższego boga Dogonów, zaraz po spłodzeniu Nommo, zanim jeszcze Amma i Nommo powołali do życia pierwszych ludzi. Istnieje też relacja głosząca, że Yeban byli przodkami ludzi i bytami, w które przeobrażali się starzy Dogonowie. Formą pośrednią tych transformacji, przerwanych wraz z pojawieniem się śmierci, były węże. Kolejna wersja pochodzenia Yeban opowiada, że zostały zrodzone w wyniku kazirodczego związku Yurugu z Matką-Ziemią.

Yeban są nieśmiertelne, niewidzialne dla większości ludzi. Jedynie młodzi chłopcy i dziewczęta oraz ludzie obdarzeni darem jasnowidzenia mogą je zobaczyć. Przypominają ludzi, ale są mniejsi, szczuplejsi, mają bardzo duże głowy. Nie potrafią mówić, wydają tylko dźwięki podobne do szmerów. Mieszkają w gęstym buszu, pod dużymi drzewami rosnącymi samotnie, a także w jaskiniach. Podobnie jak ludzie łączą się w pary, mają dzieci, budują wioski.

Kiedyś cała ziemia należała do nich, dlatego przed uprawą poletek ludzie muszą złożyć im ofiarę przebłagalną. Jeszcze w 1. połowie XX wieku ziemie leżące odłogiem uważane były za zarezerwowane dla Yeban.

Dzięki ich nyama przykazywanemu przez dotyk przychodzą na świat bliźnięta. Wystarczy, że Yeban dotknie brzucha śpiącej w buszu kobiety, a urodzi ona dwojaczki. Energia życiowa Yeban jest bardzo cenna. Po narodzinach kumuluje się we włosach zarówno dzieci, jak i ich matki. Z tego też powodu nie wolno ich obcinać przez pierwszy rok życia bliźniąt.

Obecnie Yeban unikają ludzi zrażeni ich brakiem szacunku i dlatego rzadko można je spotkać.

Ewa Prądzyńska