Zamek w Ostrogu

Obraz ukazuje pozostałości okazałej niegdyś siedziby potężnego rodu ruskich książąt Ostrogskich. Jej początki były związane z Danielem Ostrogskim, który brał udział w wojnie o Księstwo Halicko-Włodzimierskie. W połowie XIV wieku wzniósł pierwszą, zarazem najważniejszą budowlę twierdzy, widoczną po prawej stronie obrazu – okrągłą mieszkalną Basztę Murowaną. Później dodawano kolejne elementy zabudowy o charakterze obronnym, między innymi wspaniałą cerkiew – Sobór Objawienia Pańskiego, kolejne wieże i baszty. Okres świetności siedziby przypadł na przełom XVI i XVII wieku, gdy Ostrogscy stali się jednym z najbardziej majętnych i wpływowych rodów Litwy i Rzeczypospolitej. Jego ostatnim wielkim przedstawicielem był Wasyl Ostrogski, który, jako zwolennik unii polsko-litewskiej, został uwieczniony wraz z synem przez Matejkę na obrazie Unia lubelska. Po śmierci Wasyla ród stracił na znaczeniu, a siedziba nie oparła się napadom armii kozackich. Zniszczona przez wojska Chmielnickiego na długi czas pozostała ruiną.

Autorem obrazu jest urodzony w 1829 roku w Lublinie Adam Malinowski. Edukację artystyczną pobierał najpierw w rodzinnym mieście, między innymi w ojcowskim warsztacie złotniczym, około połowy wieku wyjechał na dalszą naukę do Warszawy i Wiednia. Ucząc się, pracował tam w teatrach przy tworzeniu dekoracji do spektakli teatralnych i operowych. Po powrocie do kraju kontynuował ten rodzaj twórczości, osiągając niemałe sukcesy – w 1872 roku został naczelnym dekoratorem Warszawskich Teatrów Rządowych – Wielkiego, Rozmaitości i Letniego. Równolegle zajmował się malarstwem sztalugowym. Jego ulubionym gatunkiem był pejzaż. Malował widoki Kujaw, Lubelszczyzny i Wołynia, ukazywane często w porze zmierzchu. Cechuje je linearne, drobiazgowe ujęcie i ograniczona, niemal monochromatyczna kolorystyka. Nastrojowe nokturny z motywem chałup, młynów, ruin zamków na tle malowniczej natury, dopełnione uroczymi szczegółami, przywołują skojarzenia z XVII-wiecznym pejzażem holenderskim. W takim klimacie jest utrzymane przedstawienie zamku w Ostrogu. Wpisuje się też w pewien nurt malarstwa polskiego XIX wieku, tak zwany pejzaż historyczny. Zapoczątkowany przez Zygmunta Vogla, z inicjatywy króla Stanisława Augusta, polegał na utrwalaniu znaczących dla kultury i historii zabytków architektury.

Bożena Kasperowicz