Janowiec, część zachodnia dziedzińca zamkowego

Wojciech Gerson (1831–1901) życie zawodowe związał w Warszawą, gdzie prowadził szeroko zakrojoną działalność naukową, kulturalną i pedagogiczną. W tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych rozpoczął studia architektoniczne i malarskie. W 1867 roku otworzył prywatną pracownię dla studentów, a od 1871 roku kierował słynną Klasą Rysunkową, w której artystyczne wykształcenie odebrało kilka pokoleń uczniów – między innymi J. Chełmoński, J. Pankiewicz czy L. Wyczółkowski. W latach 1849–1953 współtworzył tak zwaną grupę Marcina Olszyńskiego, określaną mianem pierwszej cyganerii warszawskiej, skupiającą studentów Szkoły Sztuk Pięknych. Artystom z kręgu Olszyńskiego – mecenasa sztuki i fotografa, przyświecały idee patriotyczne związane z pragnieniem odnowy malarstwa polskiego, realizowane podczas działań artystycznych w trakcie podróży po kraju i wędrówkach po Warszawie. Już podczas studiów Gerson wraz z przyjaciółmi wyruszał w „wędrówki wodno-piechotne”, dokumentując podróż w dziesiątkach szkiców ołówkiem czy akwarelą. Analizując zazwyczaj dokładnie opisane i opatrzone przez artystę dziennymi datami rysunki, można prześledzić szlak jego wędrówki. Gerson podróżował na Lubelszczyznę dwukrotnie. Widok zamku Firlejów w Janowcu pochodzi z drugiej podróży, którą odbył w 1853 roku w towarzystwie M. Olszyńskiego, J. Ceglińskiego i J. Majewskiego. Prowadziła ona z Warszawy przez Przytoczno i Łysobyki do Lubartowa, Zawieprzyc i Lublina, a następnie do Puław, Bochotnicy, Kazimierza i Janowca. Gerson spędził w Janowcu co najmniej trzy dni, dokumentując swój pobyt kilkoma rysunkami. Jako pierwsze powstały ujęcia zamku, datowane na 9 sierpnia, dwa dni później artysta wykonał szkic kielicha z janowieckiego kościoła. Pochodzący z 1. ćwierci XVI wieku zamek, malowniczo rozlokowany na cyplu nadwiślańskiego płaskowyżu, posiadał dwa wewnętrzne, oddzielone murem dziedzińce. Ujęcie Gersona przedstawia zachodni Mały Dziedziniec z pozostałościami kaplicy wzniesionej po 1689 roku przez wojewodę krakowskiego i starostę kazimierskiego Jerzego Dominika Lubomirskiego. Wybudowana nad studnią parterowa kondygnacja kaplicy mieściła urządzenia czerpalne studni, górna – właściwą kaplicę, do której prowadziło wejście z piętra krużganka na Dziedzińcu Wielkim.

Anna Hałata