Stanisław Leszczyński - medal satyryczny

Zainicjowana przez Danię, Rosję i Saksonię wojna przeciw Szwecji (1700–1721) ściągnęła w granice formalnie neutralnej Rzeczypospolitej saskie, rosyjskie i walczące z nimi szwedzkie wojska – prowadzone przez wybitnego wodza i króla Karola XII (1697–1718). Po wyeliminowaniu Danii i Rosji pobił on armie Augusta II Mocnego (1697–1733), a następnie za zdetronizowanym podążył do Saksonii i zmusił go do zrzeczenia się tronu Rzeczypospolitej (1706). Wcześniej jednak Karol XII siłą przeprowadził elekcję wojewody poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego (1704) i osadził go na polskim tronie (1705). Ceremonię jego koronacji uświetniły insygnia dostarczone przez Szwedów, które po spełnieniu swojej roli zostały skonfiskowane i przetworzone na pieniądze.

O tronie Rzeczypospolitej zadecydowało zwycięstwo cara Piotra I (1689–1725) nad Karolem XII pod Połtawą na Ukrainie (1709), po którym tryumfujący car przywrócił koronę Augustowi II Mocnemu. Stanisław Leszczyński opuścił wówczas kraj wraz ze Szwedami.

Zwalczające się stronnictwa Sasa i Leszczyńskiego doceniły propagandowe walory sztuki medalierskiej, którą wykorzystano także do dewaluowania i ośmieszenia konkurenta. Satyryczna konwencja w medalierstwie, obca na gruncie polskim, funkcjonowała od XVI wieku w krajach niemieckich, w którym to kręgu najprawdopodobniej powstał interesujący nas medal. Zgodnie z przyjętą praktyką autor pracy o takim charakterze wolał pozostać anonimowy i oznaczył dzieło zagadkowym także dla współczesnych monogramem MTCC.

Medal przedstawia popiersie Stanisława Leszczyńskiego ukazane w prawym profilu, z odkrytą głową, w zbroi z narzuconym na nią płaszczem. Postać jest otoczona napisem, w tłumaczeniu: Z BOŻEJ ŁASKI STANISŁAW I KRÓL POLSKI. Z kolei na stronie odwrotnej rozgrywa się scena teatralna z udziałem króla. Występuje on w roli aktora w stroju szlacheckim z berłem w ręku, którego zza kulis obserwują widzowie. Satyryczny charakter tego przedstawienia dopełnia napis u dołu, w tłumaczeniu: PÓKI DOSTARCZA ROZRYWKI  JEST CZCZONY 1707 oraz treść umieszczona na boku medalu, w tłumaczeniu: OBOJĘTNYM POWSZECHNIE JEST, KTÓREMU ZWIERZCHNIK WIĘCEJ JUŻ NIE ZARADZI ROKU 1710.

Tomasz Markiewicz