Portret męski

Do jednych z najważniejszych gatunków określających charakter twórczości Boznańskiej należało malarstwo portretowe, obejmujące zarówno wyobrażenia pełnopostaciowe, jak i kadrowane wizerunki, ukazane w płytkiej przestrzeni. Popularność tego tematu wiązała się ze szczególnym traktowaniem przez artystkę własnej pracowni jako przestrzeni prywatnej, wyraźnie oddzielonej od zewnętrznej rzeczywistości, umożliwiającej opracowanie obrazów w wielu sesjach, budującej szczególną relację z portretowaną osobą.

Portret mężczyzny z kolekcji Muzeum Narodowego w Lublinie wpisuje się w dojrzałą fazę twórczości artystki, po jej przeprowadzce do Paryża (1898). W tym czasie swobodniej operowała materią malarską. Nasycenie detali, bogactwo szczegółów określających jej wcześniejsze malarstwo zostało zastąpione syntetycznie, szkicowo zaznaczoną formą, zarazem oddając mistrzowską technikę. Dukt farby, podążając za wyobrażonym kształtem, tworzy niezwykłe połączenie zmysłowości materii malarskiej z efektem migotliwości, efemeryczności wyobrażenia.

Postać została ukazana frontalnie, w popiersiu, ciasno wypełniając kadr obrazu. Boznańska zaciera tło, rozmiękcza kontury, dłoń mężczyzny pozostawiając w swobodnym zarysie, całą uwagę skupiając na błękitnych oczach – wzmacniających nieoczywistość twarzy. Portret wyłaniający się poprzez malarskie zasłony staje się wyrazisty i nieobecny, skupiony i melancholijny, mijając spojrzenie widza. Przedstawienie ukazuje sytuację szczególnego napięcia, spojrzenia poza kadr obrazu, które wyraża jednocześnie czujność, wobec bycia obserwowanym, mężczyzny poddającego się obserwacji malarki.

Intymizm stał się zasadniczą cechą jej malarstwa portretowego, odsłaniając siłę skupienia na twarzy i głęboką zagadkę, pokazując prawdę i tajemnicę portretowanej osoby. Na początku 1900 roku Boznańska przeżyła głębokie doświadczenie emocjonalne – zerwane zaręczyny z malarzem i architektem Józefem Czajkowskim. Rysy portretowanego mężczyzny przypominają postać Czajkowskiego. Silne relacje emocjonalne wpisane w biografię artystki w jej studiach portretowych przyjmowały postać intymnych studiów, zawsze jednak opartych na skrytości i powściągliwości – niedopowiedzeniu jako zasadniczej figurze stylistycznej malarstwa Olgi Boznańskiej.

Marcin Lachowski