1 000 000 marek polskich

5 milionów marek polskich (mkp) był jednym z najwyższych nominałów okresu hiperinflacji w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym. Postępująca od jesieni 1923 roku deprecjacja mkp doprowadziła w ciągu kilku miesięcy do upadku tej waluty, znaczonej wzrostem ceny dolara o blisko 22 000 procent. Były to ostatnie miesiące marki polskiej i emitującej ją Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (PKKP) – okupacyjnej instytucji spolonizowanej w 1918 roku, której miejsce po ustabilizowaniu się sytuacji gospodarczej miał zająć Bank Polski ze złotym jako walutą narodową.

Wraz z załamaniem mkp upadła koniunktura ekonomiczna, inflacja doprowadziła do dotkliwego spadku realnych wynagrodzeń. Już trzecim kwartale 1923 roku strajkowało ponad 250 tysięcy pracowników, a na początku listopada wybuchł strajk generalny, który dramatyczny przebieg miał w Małopolsce. W Krakowie starcia protestujących z wojskiem zostały okupione ofiarami śmiertelnymi. Podsycane przez lewicową, komunistyczną opozycję nastroje społeczne były obliczone na rozchwianie państwa i wywołanie rewolucji, służącej przejęciu władzy. Wrzało także w sąsiednich krajach. Owej gorącej jesieni miała miejsce komunistyczna rewolta w Bułgarii oraz w Hamburgu, a także pucz monachijski Adolfa Hitlera (8 listopada).

Odkładana na czas osiągnięcia równowagi budżetowej reforma walutowa w Polsce musiała być zatem realizowana w warunkach głębokiego kryzysu ekonomicznego i społecznego. Jej autorem był wybitny ekonomista Władysław Grabski (1874–1938), dwukrotny premier (czerwiec–lipiec 1920 roku, grudzień 1923 roku–listopad 1925 roku) i wielokrotny minister skarbu. Korzystając zarówno z uchwalonego już prawa, jak i uprawnień wydawania dekretów z mocą ustawy, wprowadzono podatek majątkowy, zrewaloryzowano podatki, zredukowano wydatki publiczne i zarzucono dofinansowanie kolei. Zrezygnowano także z kredytowania wydatków państwowych z emisji mkp PKKP. Dopiero po podjęciu tych kroków interwencja giełdowa zatrzymała w lutym spadek waluty. Wprowadzony do obiegu 10 stycznia 1924 roku banknot 5 milionów mkp zdążył jednak w ciągu stycznia stracić jeszcze około pięćdziesięciu procent wartości.

Nominał ten pozwalał wówczas na opłacanie niemal kwartalnej prenumeraty „Kuriera Warszawskiego” z osobistym odbiorem w stolicy. Na jego łamach za 100 milionów mkp oferowano palto „futrem do wierzchu”, a za 200 milionów „mało używane” futro męskie.

Tomasz Markiewicz