Przycisk z napisem: "Tęczyńscy - Tęczyn 1869"

Przycisk do papieru – gadżet jakże genialny w swej prostocie. Pomaga w porządkowaniu pojedynczych kartek papieru i zapobiega ich rozsypywaniu się. Mógł być wykonany z dowolnego materiału, od drewna przez szkło czy metal aż do kamienia. Warunek był jeden: musiał skutecznie unieruchomić niesforne kartki i jednocześnie nie pozostawić na nich żadnego śladu. Często był pamiątką przywożoną z podróży lub wiązał się ze wspomnieniem osoby lub ważnego wydarzenia. Czy można powiedzieć, że przycisk do papieru to bibelot? Tak, to bardzo użyteczny drobiazg o zupełnie dowolnym kształcie poza funkcją użytkową dekorujący pomieszczenie. Wytwórców przycisków ograniczała jedynie ich wyobraźnia. Przycisk mógł przybierać formę kunsztownie wyrzeźbionej postaci ludzkiej lub zwierzęcej, szklanej kuli, odlewu w metali ale równie dobrze mógł to być zwykły kamień.

Z kamienia został wykonany przycisk, który prezentujemy w naszym Muzeum. Pochodzi z kolekcji rodziny Potockich przejętej w 1944 roku. Ma formę nieregularnej, częściowo oszlifowanej bryły wapienia. Dla ułatwienia użytkowania został dodany mosiężny uchwyt. Na powierzchni kamienia widnieją wygrawerowane dwa napisy: Tęczyńscy, Tęczyn i data 1869 – zatem nasz przycisk jest pamiątką związaną z Tęczyńskimi i Tenczynem. Tylko co wspólnego z Tęczyńskimi, Tenczynem i rokiem 1869 mają Potoccy?

Do rodu Tęczyńskich przez ponad trzysta lat należał Zamek Tenczyn wzniesiony na najwyższym (411 m n.p.m.) wzniesieniu Garbu Tenczyńskiego w południowej części Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Budowę rozpoczął w 1350 r. Jędrzej, wojewoda krakowski i sandomierski. Ok. 1570 r. zamek został przebudowany przez kasztelana wojnickiego i podkomorzego wielkiego koronnego Jana Tęczyńskiego i przekształcony w rezydencję magnacką. W 1638 roku umiera ostatni potomek rodu w linii męskiej, Jan Tęczyński, wojewoda krakowski a cały majątek dziedziczy po nim córka, Izabela, zona Łukasza Opalińskiego. W 1656 roku zamek zostaje spalony przez Szwedów, którzy spodziewali znaleźć się tam rzekomo ukryty skarb. Na początku XVIII w. Tenczyn przechodzi w ręce Sieniawskich a następnie Czartoryskich. Od 1768 roku, po pożarze spowodowanym uderzeniem pioruna, zamek popada w ruinę. W 1816 roku właścicielami zostają Potoccy i są nimi aż do wybuchu II wojny światowej. Zamek znajduje się na Szlaku Dawnego Górnictwa Węglowego. Na północno – wschodnim zboczu Góry Zamkowej znajdowała się kopalnia założona przez barona Rosenberga - Lipskiego. W latach 1864 – 1869

w sąsiedztwie zamku powstał szyb „Bolesław” i sztolnia „Franciszek”. Do dziś zachowały się ślady po szybach wydobywczych i wentylacyjnych.

Anna Szczęsny