Pejzaż z wodą

Za pierwszy pejzaż w malarstwie nowożytnym, ukazujący konkretne miejsce, uchodzi obraz mistrza niemieckiego Konrada Witza z 1444 roku. Do końca XVIII wieku pejzaż był traktowany jako temat mało znaczący, nisko usytuowany w hierarchii gatunków malarskich. Wprawdzie stale pojawiał się w obrazach, ale jako dopełnienie czy tło sceny głównej – religijnej, mitologicznej, rodzajowej. Wyjątkiem od tej reguły było XVII-wieczne krajobrazowe malarstwo holenderskie. Właściwy rozwój gatunku nastąpił w XIX wieku, by osiągnąć apogeum w impresjonizmie. W Polsce, ze względu na szczególne warunki polityczne, nowe zjawiska artystyczne ujawniały się zwykle parę dekad później, toteż samodzielny pejzaż pojawił się dopiero po 1820 roku. Wielką rolę w ugruntowaniu jego znaczenia odegrał Chrystian Breslauer. Kształcił się u mistrzów niemieckiej szkoły krajobrazu romantycznego, dla których pejzaż był nośnikiem złożonych metafizycznych treści. Idealizowane widoki dziewiczej przyrody stawały się obrazem nieprzeniknionej boskiej mądrości i potęgi, ukazywały symbolicznie transcendentne znaczenia, będąc jednocześnie wyrazem stanu duszy artysty. Cechy tego malarstwa są widoczne w twórczości Breslauera. Ulubionym jego motywem były górskie stoki i urwiska, okolice jezior i rzek, stare zamki na tle dzikiej przyrody i chmurnego nieba, widziane z odległej perspektywy. Artysta przez wiele lat podróżował po Skandynawii. Fascynacja północnym pejzażem jest widoczna w malarskich zapisach wypraw. Obrazy Breslauera są upiększonymi studiami oglądanych miejsc. Sporadycznie pojawia się w nich człowiek. Jak w Krajobrazie północnym jest zazwyczaj maleńką figurką, drobnym elementem potężnej natury. Płynąca w samotnej łódce po wielkiej tafli wody postać może być symbolem kondycji ludzkiej, jej kruchości i ulotności.

Z pracowni Breslauera wyszli prekursorzy realizmu polskiego: W. Gerson, F. Kostrzewski, J. Szermentowski. Dzięki nowatorskim metodom nauczania, których podstawą były studia w plenerze, pokolenie tych artystów skupiło się na krajobrazie ojczystym, który stał się nośnikiem nowych treści. Następna generacja pejzażystów polskich doprowadziła malarstwo krajobrazu do mistrzostwa w arcydziełach braci Gierymskich, Chełmońskiego, Fałata, Ruszczyca, Stanisławskiego, Pankiewicza, Wyczółkowskiego i wielu innych.

Bożena Kasperowicz