Ukrzyżowanie

Na Rusi powszechnie używano krzyży odlewanych ze stopów metali. Początkowo pierwowzorem dla nich były wyroby rzemieślnicze z Bizancjum. Z czasem rozwinęły się rodzime ośrodki produkcji. Wypracowano własne typy przedstawień. Najbardziej rozpowszechniony był krzyż ośmiokończasty o trzech poprzecznych belkach (S.12789MŁ – 12795MŁ; S.12869MŁ; S.12871MŁ – 12876MŁ). Poczynając od końca XVII po XX w. produkcja odlewanych przedmiotów kultu skupiła się w rekach staroobrzędowców - zwolenników staroruskiej tradycji cerkiewnej. Byli oni prześladowani na skutek anatemy, inaczej wyłączenia lub klątwy, nałożonej podczas soboru w latach 1666-1667, gdy ostatecznie dopracowano reformę liturgiczną cerkwi moskiewskiej. Staroobrzędowcy, nie uznający powierzchownej ozdobności, wypracowali własne typy wyrobów. Upowszechniły się one i były naśladowane w całej Rosji, używane także przez wyznawców oficjalnej doktryny. Szczególnym kultem staroobrzędowcy otaczali krzyż, w obrębie którego istotną rolę odgrywały napisy identyfikacyjne i modlitwy towarzyszące wizerunkowi Ukrzyżowania, umieszczane także z tyłu. Wspólnoty starowierców nie były jednomyślne co do szczegółów przedstawień oraz napisów towarzyszących Ukrzyżowaniu. Bezpopowcy, którzy zrezygnowali z posługi kapłanów, różnili się w poglądach od popowskich wspólnot. W wypracowanych przez popowców wzorach w zwieńczeniu Ukrzyżowania dopuszczano wizerunek Pana Zastępów – starotestamentalnego Jahwe Sabaoth, poniżej którego przedstawienie gołębicy symbolizowało Ducha Świętego. W „titulusie” umieszczonym nad głową skazanego Chrystusa popowskie wspólnoty używały skrótu ІНЦИ oznaczającego Jezus Nazarejczyk Car (Król) Judei, w odróżnieniu od bezpopowców uważających taki napis za heretycki, zapoczątkowany wraz z reformą przez patriarchę Nikona. Pozostałe napisy na krzyżach omówiono pod S.12793MŁ.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967