Mężczyzna w staropolskim stroju - 5 szkiców

Sprawność w komponowaniu dużych scen historycznych i krytyka dotycząca zamknięcia na dziejące się ówcześnie przemiany w sztuce europejskiej splatają się w postawie malarza konsekwentnie trzymającego się wybranej drogi artystycznej. Dziś powszechnie znany z dużych płócien, jak: Unia lubelska, Bitwa pod Grunwaldem czy Dziewica Orleańska, spotykał się z krytyką jemu współczesnych. W 1884 roku w „Przeglądzie Tygodniowym” napisano: „Rozsądna krytyka powinna ograniczyć i zneutralizować fatalny wpływ dyrektora Akademii Krakowskiej na swoich uczniów”.

Natomiast w 1887 roku Stanisław Witkiewicz w „Życiu” wyraził nieprzychylną opinię: „Nie obwiniając więc wprost Matejki, trzeba jednak przyznać stanowczo, że postawienie go na czele jedynej u nas instytucji artystycznej wychowawczej było skazaniem jej z góry na jałowość i osądzeniem całego pokolenia artystów na zmarnowanie”.

W obliczu tych krytycznych opinii zupełnie inny obraz artysty zyskujemy dzięki Włodzimierzowi Tetmajerowi i jego rozmowie z Matejką. Matejko tak wyraził się o pracy ucznia: „Ja widzę też i słońce i kontrasty cienia odbijającego niebo, tylko, że tego nie potrafię zrobić… Mam inne zainteresowania – rzekł po chwili – Do was należy powietrze i słońce, ja zaś zostanę ze starymi królami… Dobrze, panie! Dobrze, że pan poszedł tą drogą, obraz mi się podoba, proszę go skończyć”.

Opinia Witkacego z czasem zmieniła się, w 1908 roku poświęcił Matejce książkę, w której docenił umiejętności malarza.

Rysunek u artysty wyróżnia się charakterystyczną kreską, linia prowadzona swobodnie tworzy plątaninę, z której wyłania się pełen ekspresji obraz. Nie bez znaczenia w malarstwie historycznym Matejki jest także kostium.

Klara Sadkowska