Świątynia Sybilli w Puławach

Świątynia Sybilli została wzniesiona w latach 1798–1801 według projektu Chrystiana Piotra Aignera jako jedna z budowli parkowych dla księżnej Izabeli Czartoryskiej. W tym niewielkim, dwukondygnacyjnym budynku znalazły pomieszczenie gromadzone przez księżnę pamiątki polskie i zagraniczne (obiekty obce przeniesiono w 1809 roku do Domu Gotyckiego). Impulsem do stworzenia w Puławach kolekcji starożytności polskich był rok 1793. Dokonany wówczas drugi rozbiór Polski stał się tragedią dla kraju i narodu. Twórczyni kolekcji pod koniec życia zapisała: „Roku 1793 Polska zginęła! Kilka wieków gromadziło okoliczności, które powoli gotowały tę martwą i okropną epokę. Męstwo ni odwaga jej odwrócić nie mogły. Najmocniejsze usiłowania, by obronić Ojczyznę, tego wykonać nie potrafiły [...]. Wtedy mi pierwszy raz ta myśl przyszła, żeby zbierać pamiątki polskie, które potomności powierzam”.

Obiekty obrazujące historię naszego państwa od jego zarania umieściła księżna w górnej sali świątyni, wyjaśniając cel gromadzenia kolekcji narodowej: „W tym zbiorze znajdują się ślady Bolesława Chrobrego, Kazimierza Wielkiego, Stefana Batorego, Jana Zamoyskiego, Żółkiewskiego, Czarnieckiego, Lwa Sapiehy i innych znakomitych i mężnych ludzi. Niech te wspomnienia osłodzą teraźniejsze czasy, niech chwałę ich wiek wiekowi podaje”.

Sala dolnej kondygnacji świątyni była rodzajem mauzoleum poświęconym przede wszystkim pamięci księcia Poniatowskiego. Ku czci wielkiego bohatera narodowego, szczególnie bliskiego Puławom, ustawiono centralnie obelisk z czarnego marmuru, na którym zawieszono szablę księcia. Pomnik zwieńczono brązowym orłem z czasów Księstwa Warszawskiego. Na cokole obelisku umieszczono patriotyczny napis: „Księciu Józefowi Poniatowskiemu. Dowodził Polakom. Zginął za Ojczyznę. Poległ 19 października 1813. Hic meruit tumulum medio sibi tollere templo” („Ten zasłużył, by mu wznieść grobowiec w środku świątyni”). W sali tej znajdowały się także panoplia i trofea wielkich wodzów polskich. Chwałę narodowego oręża i treści krzepiące wyraził Aleksander Linowski w odzie Wezwanie do Świątyni przy jej otwarciu:

Tu przecież, czym byliśmy, tu wspomnieć możemy.
Przyłbica Sobieskiego albo Szczerbiec niemy
zda się mówić: „Znękany swych cierpień srogością
Polaku, podnieś duszę sławniejszą przeszłością!”.

Renata Bartnik