Pas kontuszowy

W Grodnie w 1760 roku z upoważnienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego zostały założone manufaktury. Podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz zarządzał nowo powstałym kompleksem fabryk, które mogły być uruchomione i finansowane dzięki dochodom uzyskanym z dóbr królewskich.

W roku 1769 do nadzorowania prac w persjarni, czyli wytwórni pasów kontuszowych powstałej w ramach zespołu królewskich manufaktur w Grodnie, sprowadzono francuskiego tkacza Wincentego Du Piney. W najlepszym okresie swej działalności zakład zatrudniał około dwustu osób. Sprowadzeni z Zachodu tkacze i rysownicy mieli nadać pasom polskim modny charakter. Zgodnie z zaleceniami królewskimi zadaniem manufaktury było kształtowanie gustu i smaku poprzez wprowadzanie zachodnich, eleganckich wzorów nawiązujących do jedwabnych tkanin francuskich czy też motywów pasmanterii, którymi w XVIII wieku obszywano francuskie stroje męskie – habit i frak. Pasy miały ozdobne zakończenia (tak zwane głowy) o asymetrycznej kompozycji i delikatnej wyrafinowanej kolorystyce oraz wytwornej formie motywów roślinnych. Pasy z Grodna nie były sygnowane, dlatego jedynie cechy stylistyczne pozwalają łączyć z tą manufakturą konkretne zabytki. Rysownicy zatrudnieni przy ich projektowaniu dbali o oryginalność i świeżość rozwiązań dekoracyjnych przy tradycyjnym układzie ornamentów tego elementu polskiego stroju kontuszowego. Tkaniny z Grodna nie cieszyły się jednak dużym popytem. Pojawiały się opinie, że są to wyroby bez gustu i szpetne. Niewielki zbyt i nierentowność przedsięwzięcia spowodowały upadek manufaktur królewskich na początku lat 80. XVIII wieku.

Magdalena Norkowska