Postać przodka

Figurki drewniane popularne w sztuce dogońskiej umieszczane są na ołtarzach, licznie występujących na Masywie Bandiagara.

Wielu naukowców i badaczy próbowało uporządkować i skategoryzować dogońskie ołtarze. Jednym z nich był Marcel Griaule – francuski antropolog, który prowadził u Dogonów badania terenowe. Na podstawie swoich obserwacji i rozmów z informatorami wyróżnił cztery typy ołtarzy: omodivenu, donikere, omosanu, diveyonnugu. Pierwsze dwie grupy wyodrębnił ze względu na miejsca ulokowania. Omodivenu usytuowane są bowiem zawsze poza obrębem wiosek, natomiast donikere znajdują się w ich przestrzeni. Do grupy omosanu M. Griaule zaliczył z kolei wszystkie ołtarze związane z maskami (m. in. buguturu), a do czwartej, ostatniej – ołtarze służące czarownikom, sprowadzające zło i nieszczęście. Powszechnie uważa się, że umiejętności wykorzystywane przez czarowników pochodzą od Andumbulu, niskorosłych istot zamieszkujących busz. Obecnie dogońskie ołtarze dzieli się tylko na dwie grupy i wyróżnia wspólnotowe i osobiste. Pierwsze mogą znajdować się zarówno w obrębie wioski, jak i poza nią, drugie – osobiste ulokowane są zawsze w zagrodach. Ołtarzami osobistymi są na przykład kutogolo i bala – ołtarze mańkutów. Kutogolo budowane jest przez ojca dla syna i poświęcone głowie (ku) dziecka, uważanej za siedzibę myśli i woli. Jego zadaniem jest zwiększenie i wzmocnienie nyama potomka. Ojciec formując ołtarz z ziemi ukrywa w niej cząstki pochodzące od dziecka. Mogą to być paznokcie, włosy, czasami krople krwi. Póki dziecko nie przejdzie inicjacji, ofiary na ołtarzu składa rodzic. Potem z chwilą wejścia w dorosłość opiekę nad kutogolo przejmuje sam zainteresowany. Ołtarz funkcjonuje tylko za życia swojego właściciela, z chwilą jego śmierci jest niszczony.

Ewa Prądzyńska