Denar Władysława II

Po śmierci Bolesława Krzywoustego († 1138), zgodnie z przyjętym wcześniej statutem sukcesyjnym, terytorium państwa polskiego zostało rozdzielone pomiędzy jego synów, spośród których władzę zwierzchnią przejął Władysław (1138–1146) – najstarszy z braci. Zakres jego suwerennej władzy w kraju obejmował także wyłączne prawo do emisji pieniądza. Statut sukcesyjny nie zapobiegł jednak bratobójczej walce, która rozgorzała już kilka lat po śmierci Bolesława Krzywoustego. Władysław został pokonany przez juniorów i zmuszony do opuszczenia kraju (1146).

W czasie 8-letniego panowania Władysław Wygnaniec dokonał przynajmniej trzykrotnej wymiany pieniądza. Polegała na zastępowaniu używanych denarów emisją nową, łatwą do odróżnienia ze względu na odmienne wyobrażenia. Jako swego rodzaju podatek nałożony na ludność, wymiana przebiegała po korzystnym dla emitenta przeliczeniu (np. 3 nowe denary za 4 stare) i przynosiła władcy poważny dochód.

Z początkiem tego panowania związany jest denar z przedstawieniem władcy na tronie i sceną walki rycerza z lwem. Na kolejnej emisji znajduje się książę z tarczą i mieczem, a na stronie odwrotnej św. Wojciech. Trzeci typ nawiązuje do monet poprzednich poprzez wizerunek księcia oraz scenę walki z lwem na rewersie. Na interesującej nas tutaj czwartej emisji została zilustrowana finałowa scena pojedynku, w której rycerz wznosi miecz nad pokonanym przeciwnikiem. Na stronie odwrotnej widzimy uwieńczone sukcesem polowanie orła na zająca. Moneta jest datowana na lata 1144–1146, na które przypada kulminacja konfliktu pomiędzy seniorem i jego młodszymi, przyrodnimi braćmi. Przedstawione sceny odzwierciedlają panującą wówczas w kraju atmosferę walki. Można je rozumieć jako manifestację przewagi seniora nad zbuntowanymi braćmi.

Nie wiadomo skąd zapożyczono przeniesioną na monetę scenę walki rycerskiej. Na monetach czeskich z początku XII wieku, na których wzorowano się w Polsce, spotykamy podobne wyobrażenie. Nie przedstawia ono jednak rycerskiego starcia, lecz egzekucję. Przedstawienie orła wbijającego szpony w zająca nie ma analogii na ówczesnych monetach.

Monety Władysława Wygnańca były wybijane w Krakowie i obiegały w Małopolsce wraz z ziemią sandomierską i lubelską, w Polsce środkowej, na Śląsku i w Wielkopolsce. Pozostały w użyciu przez kilkadziesiąt lat.

Tomasz Markiewicz