Figurka jeźdźca na koniu

Niewielka figurka gliniana, przedstawiająca jeźdźca na koniu, została odkryta podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w 1957 roku na cmentarzysku ciałopalnym kultury łużyckiej w miejscowości Topornica (powiat zamojski). Społeczności tej kultury, żyjącej na terenie Lubelszczyzny od około 1100 lat p.n.e. do około 400 lat p.n.e., zakładały liczące nawet kilkaset grobów cmentarzyska ciałopalne, z powodu swej wielkości w dzisiejszych czasach zwane polami popielnicowymi. Pierwsze badania w Topornicy przeprowadzono już w 1935 roku, a znalezione zabytki trafiły wtedy do Warszawy. Po ponad 20 latach kolejny zespół archeologów, tym razem z Muzeum Lubelskiego, podczas eksploracji stanowiska natrafił pomiędzy 230 grobami na skupisko kilku artefaktów glinianych. Właśnie tam oprócz grzechotki, czerpaczka i małego naczynka znaleziono figurkę jeźdźca na koniu.

Sylwetkę konia ukazano szczegółowo, człowiek zaś jest przedstawiony bardziej schematycznie. Czy przedmioty te to tylko zabawki? Często na cmentarzyskach wydzielano przestrzeń dla grobów dziecięcych, więc teoretycznie tam powinny się znajdować. Nie zlokalizowano ich jednak przy żadnym z grobów, lecz w miejscu pomiędzy nimi. Do dziś nie wiadomo, czy były to wyłącznie dziecięce zabawki, czy też, jak sądzą niektórzy naukowcy, przedmioty związane z praktykami magicznymi odbywającymi się na cmentarzu podczas zabiegów zadusznych. Jakkolwiek było, ta niewielka szara figurka, licząca blisko 3 tysiące lat, jest najstarszym wśród ugrupowań łużyckich z terenu ziem polskich przedstawieniem postaci ludzkiej w plastyce figuralnej. Choć według części zwiedzających wystawę archeologiczną w Muzeum Lubelskim, gdzie można podziwiać ten zabytek, a w szczególności tych młodszych, jest to ewidentnie dinozaur.