Widok kościoła w Puławach

Ufundowana przez księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego kaplica pałacowa, od 1919 roku pełniąca rolę świątyni parafialnej, nazywana potocznie kościołem „na górce”, została zaprojektowana przez Chrystiana Piotra Aignera przy udziale dekoratora Fryderyka Baumana. Budowlę wzniesiono w latach 1800–1803. Obok niej, także na początku XIX wieku, zbudowano dzwonnicę.

Oba obiekty usytuowano na północno-zachodnim skraju wzgórza spadającego w kierunku Wisły, przy dawnym gościńcu lubelskim prowadzącym do Radomia. Do kaplicy od strony traktu biegły po zboczu kamienne tarasy, natomiast z osady pałacowo-parkowej prowadziła do niej wspaniała czterorzędowa aleja lipowa, której ślady przetrwały do dziś. Książę Adam Kazimierz poświęcił kaplicę pamięci matki, Marii Zofii z Sieniawskich. Klasycystyczna budowla o idealnej formie rotundy wzorowanej na rzymskiej świątyni miała zapewne pełnić funkcję kaplicy rodowej i być swego rodzaju panteonem chwały rodu Czartoryskich, podkreślającym zasługi familii.
O zamyśle księcia uczynienia z budowli mauzoleum rodowego świadczą między innymi wnęki we wnętrzu, w których mogłyby stanąć pomniki nagrobne. Te jednak nigdy tu się nie znalazły, ponieważ do wybuchu powstania listopadowego wszyscy krewni fundatora żyli, a po opuszczeniu przez nich Puław pochówek w kaplicy nie był możliwy. Jedynie we wnęce za ołtarzem, zaopatrzonej w żelazną kratkę, za drzwiczkami szklanymi z zameczkiem, w bardzo ozdobnej popielnicy srebrnej, umieszczono serce księcia Adama Kazimierza, zmarłego w Sieniawie w roku 1823. Znajdowało się ono tam jeszcze w 1830 roku (w 1853 w schowku nie było już urny z sercem).

Pierwotne wyposażenie świątyni uzupełniono w roku 1882, kiedy z byłej katolickiej kaplicy pałacowej Instytutu Maryjskiego przeniesiono neogotyckie konfesjonały, ławki i ołtarz, który zastąpił wcześniejszy marmurowy.

Widok uzupełnia scena figuralna przedstawiająca targ. Zgodnie z decyzją wydaną w 1811 roku przez księcia warszawskiego Fryderyka Augusta III Puławy posiadały prawo odbywania dziesięciu jarmarków rocznie.

Renata Bartnik