Lalka teatralna Yayoroba na antylopie dajè

Lalka teatralna (marionnette) typu sogo (sogo kun), poruszana od dołu była mocowana na kiju i sadowiona na przedzie tzw. sceny mobilnej. Taka scena mobilna staje się tułowiem wielkiego zwierzaka. Gdy widzi się małe lalki tańczące na tej mobilnej scenie, odnosi się wrażenie, że tańczą na grzbiecie wielkiego zwierzęcia. Jest elementem tradycji teatralnej Sogo bò, występującej w regionie Ségou, w południowo centralnej części Republiki Mali. Używają jej członkowie Kamalen Ton – wioskowych stowarzyszeń młodych.

Lalka przedstawia Yayorobę siedzącą na głowie antylopy dajè, czyli antylopy końskiej (Hippotragus equinus). Obie te postacie są uosobieniem piękna. Yayoroba uważana jest za ideał kobiety zarówno ze względu na urodę i elegancję, jak i cechy osobowościowe: nieskazitelną moralność i powściągliwość. Każdy mężczyzna mieszkający w regionie Ségou marzy o takiej żonie. Jej imię oznacza w języku bamana ogromną i silną kobietę. Obfitość kobiecych kształtów symbolicznie kojarzona jest z dostatkiem. Jej twarz i ręce pomalowane na żółto oznaczają jasną cerę. Urodę podkreśla doskonała fryzura.

Antylopa dajè również jest piękna. Urodą obdarzyły ją duchy buszu, aby chronić zwierzę przed myśliwymi. Jej powab obezwładnia myśliwego. W konfrontacji z nią nieruchomieje i staje się zupełnie bezbronny, przez co naraża się na niebezpieczeństwo. Musi zatem posiadać niezbędne talizmany i znać formuły magiczne, aby przezwyciężyć paraliżującą urodę antylopy i móc ją zabić.

Przedstawienia Yayoroby i antylopy dajè są bardzo cenione przez młodych mężczyzn, którzy w Kamalen Ton odgrywają najważniejszą rolę – to oni decydują o repertuarze i animują lalki. W postaciach tych kumulują się bowiem najważniejsze pragnienia młodego mężczyzny: posiadanie wspaniałej żony i sławy skutecznego myśliwego.

Dar Oleńki Darkowskiej-Nidzgorskiej i Denisa Nidzgorskiego-Gordiera.

Ewa Prądzyńska