Baszta w Kazimierzu

Leon Wyczółkowski (1852–1936) poświęcił grafice ponad trzydzieści lat swojej działalności artystycznej, zarzucając na jej rzecz malarstwo olejne. Około roku 1900, już jako dojrzały artysta, zaczął analizować możliwości techniczne między innymi akwaforty, akwatinty, algrafii, fluoroforty i przede wszystkim litografii. Dzięki zbliżonym efektom odbitki litograficznej do rysunku i malarstwa oraz możliwościom eksperymentowania, które najbardziej odpowiadały preferencjom i temperamentowi Wyczółkowskiego, litografia stała się jego ulubioną techniką. Cykle prac graficznych publikował w niskonakładowych tekach poświęconych pejzażowi oraz architekturze polskich miast.

Wykonana w technice litografii plansza przedstawiająca basztę w Kazimierzu nad Wisłą jest wyrazem fascynacji Wyczółkowskiego urodą kazimierskich plenerów, które przez lata przyciągały do miasteczka licznych artystów poszukujących malowniczych, malarskich motywów. Artysta cenił je w sposób szczególny, czemu dawał wyraz, kilkakrotnie wracając do Kazimierza w latach 1918–1922. Twórczych inspiracji dostarczał artyście między innymi rynek z renesansowymi kamienicami Przybyłów, kamienica Celejowska portretowane w technice akwareli i transponowane na litograficzne odbitki, kościół farny, spichlerz czy nadwiślańskie pejzaże.

Asymetrycznie skomponowana plansza z wycinkowym ujęciem dość zaskakująco skadrowanej, poniżej zwieńczenia, baszty ujawnia wpływy japońskiego drzeworytu. Właściwe artyście dążenie do monumentalizacji przedstawianych elementów i charakteryzowania ich poprzez wybrany fragment, gdyż wedle słów artysty „całość zmniejszyłaby ogrom”, znalazło tu najpełniejszy wyraz. Na pozór przypadkowa kompozycja została starannie przemyślana przez autora – masywny pion korpusu wieży równoważą zamknięte w poziomych rytmach linie zarośli, brzegu rzeki, wiślanej wstęgi i szerokiego odcinka nieba. Wyczółkowski odchodzi od szczegółu na rzecz wrażeniowego szkicu, a graficzny rysunek, którym podkreśla strukturę kamiennego muru, ustępuje miejsca zróżnicowanej malarskiej plamie.

Anna Hałata