1000 złotych

Dzieje Polski obfitują w wydarzenia, które powodowały zaniechanie najbardziej istotnych działań bądź prowadziły do tego, że były realizowane w zmienionej rzeczywistości. W odniesieniu do pieniędzy papierowych jednym z najbardziej wyrazistych przykładów skomplikowanych dziejów jest banknot 1000-złotowy z 1919 roku. Tak jak w przypadku innych nominałów decyzję o jego powstaniu podjęto 28 lutego 1919 roku. Przygotowaniem emisji zajęła się powołana 9 grudnia 1916 roku, jeszcze przez niemieckie władze okupacyjne, Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Mimo to na banknocie jako emitenta wskazano Bank Polski – instytucję, która miała powstać dopiero za pięć lat. Druk części nominałów – w tym 1000-złotowych – zlecono wytwórni Waterlow & Sons Ltd. Nie znamy wielkości zamówienia. Wiadomo jedynie, że w 1920 roku partia gotowych banknotów, zapakowanych w skrzynie, miała wypłynąć do Polski. W związku z trwającą wówczas wojną polsko-bolszewicką dokerzy londyńscy, którzy ulegli agitacji bolszewickiej, wyrzucili część skrzyń do wody, sądząc, że zawierają uzbrojenie dla armii polskiej. W ten sposób zniszczono 4000 banknotów o nominalnej wartości 4 000 000 zł. Pozostała ich część trafiła do Polski, jednak do 1924 roku nie podejmowano w ich sprawie żadnych decyzji. W tym czasie rolę pieniądza obiegowego pełniła coraz bardziej słabnąca marka polska. Dopiero wraz z objęciem funkcji premiera przez Władysława Grabskiego oraz wprowadzaniem w życie reform mających uzdrowić polską gospodarkę zapadła decyzja o wprowadzeniu do obiegu banknotów, których druk zlecono pięć lat wcześniej. Zmienione realia rynkowe oraz ustalenie w wyniku reformy wysokiego kursu złotówki sprawiły, że banknoty o nominale 1000 i 5000 złotych jednak nie trafiły do obiegu. Okazało się, że ich wprowadzenie nie miało uzasadnienia. W ten sposób banknoty te nadal spoczywały w skrzyniach. We wrześniu 1939 roku ewakuowano je na wschód, do zamku w Dubnie. Po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną dalsze ich losy nie są znane. Wydawać by się mogło, że oznaczało to koniec ich historii, jednak nie w przypadku banknotów 1000-złotowych. Zachowane egzemplarze noszą ślady zużycia w postaci przetarć i załamań. Odnalezienie przy jednej z ofiar mordu w Katyniu ukrytego banknotu pozwoliło wysnuć przypuszczenie, że weszły do obiegu w trakcie wojny jako żołd oficerski.

Leszek Poniewozik