Głowa I

Tytus Czyżewski od 1917 roku należał do grupy Ekspresjoniści Polscy (od 1919 Formiści). Uczestniczył we wszystkich wystawach Formistów w Krakowie, Warszawie, Lwowie i Poznaniu. Głowa I pochodzi właśnie z tego okresu (z ok. 1920 roku), kiedy to Czyżewski bardzo intensywnie analizował zagadnienia formalne, co miało odzwierciedlenie w jego pracach. Był to temat podejmowany również w innych pracach artysty z tego czasu, między innymi w obrazie Głowa / Kompozycja form z 1920 roku, który obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi. Gwasz z kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie, zakupiony w 1982 roku, to popiersie mężczyzny, który jest zwrócony w lewą stronę. W rysunku dominuje czarna kredka, a na jej tle zostały zaznaczone białym kolorem światła. Malarz starał się ukazać w jednym portrecie wiele perspektyw. Twarz jest zdeformowana poprzez włączenie w system figur geometrycznych i przecinających się płaszczyzn – to w ten sposób artysta próbuje ukazać niewyczerpane możliwości formy. Taki sposób poszukiwań nowego sposobu reprezentacji rzeczywistości wiąże się z podstawową zasadą formistów, którzy ustalili bezwzględny prymat formy nad treścią. Leon Chwistek w Tytus Czyżewski a kryzys formizmu, publikacji wydanej rok po powstaniu interesującego nas tu dzieła, podkreśla, że w dziełach konieczna była „niezależność od obowiązującej rzeczywistości, tworząc spontanicznie rzeczywistość własną, tę właśnie, która jako taka nieodparcie narzuca się artyście”.

Beata Małgorzata Wolska