La Sybylle

Puławska Świątynia Sybilli należała do najbardziej interesujących budowli Chrystiana Piotra Aignera (1756–1841), wybitnego polskiego architekta, syna stolarza z fabryki puławskiej. Sprawiło to wyjątkowo malownicze położenie pawilonu na wysokiej skarpie nad starorzeczem Wisły, a także inspiracja pięknym, antycznym wzorcem budowli – stojącej na skalnym urwisku Świątyni Westy w Tivoli. Cylindryczna bryła o dwóch kondygnacjach z dolną wzmocnioną szkarpami, będącą zarazem fundamentem dla górnej, otoczonej kolumnadą, szczególnie malarsko przedstawiała się od strony łachy wiślanej. Wtopiona tu w bujną roślinność panowała nad południową częścią parku, stanowiąc jej ważny punkt widokowy na dolinę Wisły i leżącą w niej łachę oraz Kępę, gdzie odbywały się widowiska teatralne. Pawilon został wzniesiony w latach 1798–1801 z myślą o pomieszczeniu w nim cennych starożytności polskich gromadzonych z wielką pasją kolekcjonerską przez Izabelę Czartoryską. Początkowo księżna nazywała go świątynią, następnie był zwany Świątynią Pamięci lub Świątynią Pamiątek, z czasem określono go jako Świątynię Sybilli. Ideę przewodnią tego miejsca zawiera umieszczona nad wejściem sentencja „PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI”, zaczerpnięta z wypowiedzi księcia Adama Kazimierza „Przeszłość powinna być przyszłości mistrzynią”. Zgromadzone w górnej sali pamiątki miały „rozsławiać imiona wielkich mężów” i przypominać wielką historię narodu polskiego, dodając mu otuchy w czasach niewoli oraz nadzieję na odzyskanie niepodległości. Podobną rolę pełniły umieszczone w sali dolnej tarcze pamiątkowe polskich hetmanów i zwycięskich wodzów, a także obelisk ku czci księcia Józefa Poniatowskiego, darzonego w Puławach wielkim kultem. Apologię polskiego oręża oraz wątki krzepiące podkreślił Aleksander Linowski w odzie Wezwanie do Świątyni przy jej otwarciu:

Tu przecież, czym byliśmy, tu wspomnieć możemy.
Przyłbica Sobieskiego albo Szczerbiec niemy
zda się mówić: „Znękany swych cierpień srogością
Polaku, podnieś duszę sławniejszą przeszłością!”.

Stworzona przez księżnę Izabelę świątynia narodowej pamięci w Puławach była pierwszym polskim muzeum, uroczyście otwartym w 1801 roku. Przeznaczony na ten cel pawilon parkowy był jednym z pierwszych na świecie oryginalnych budynków muzealnych.

Renata Bartnik