Chrystus z duszą Maryi

Rzeźba Chrystus z duszą Maryi pochodzi prawdopodobnie z większej grupy rzeźbiarskiej. Jest ciekawa ze względu na przedstawienie postaci Jezusa, ukształtowanie rysów twarzy czy szat, ale także przez to, iż jest rzeźbą. Temat Zaśnięcie Bogurodzicy jest spotykany głównie w malarstwie ikonowym. W sztuce chrześcijańskiej to przedstawienie śmierci Maryi (Koimesis – zaśnięcie) w otoczeniu dwunastu apostołów i Chrystusa odbierającego jej duszę. Schemat ikonograficzny zaczął się pojawiać pod koniec V wieku, czerpał inspirację z pism apokryficznych. Ukształtował się w sztuce bizantyjskiej w IX wieku, choć postać Chrystusa – początkowo nieobecna w scenie, pojawiła się dopiero w przedstawieniach XII-wiecznych. I to on, mimo maryjnego charakteru wydarzenia, stał się postacią centralną. Syn, często przedstawiany w towarzystwie aniołów, stojący przy łożu swej matki, trzyma w dłoniach, najczęściej tylko w lewej, jej duszę w postaci niemowlęcia w powijakach, czyli w prześcieradle pogrzebowym. Zwykle też spogląda na ciało Maryi spoczywające na ozdobnym łożu – marach. Ikona Zaśnięcie obrazuje zamianę ról: w dzieciństwie Maryja nosiła Jezusa na rękach, teraz on trzyma i otacza czułością jej duszę; Matka dała Synowi życie ziemskie, Syn daje Matce życie wieczne. Sztuka Zachodu przyjęła bizantyjski układ ikonograficzny, wprowadzając do niego stopniowo zmiany, między innymi ukazując Marię nie śpiącą, lecz zmarłą, i łącząc tę scenę ze sceną Wniebowzięcia, a od XIII wieku także Koronacji.

W sztuce zachodniej przedstawienie nosi nazwę Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, we wschodniej – Zaśnięcie Matki Bożej, gdyż teologia prawosławna wyróżnia trzy fakty z życia Maryi: śmierć–zaśnięcie, zmartwychwstanie i następujące po nim wniebowzięcie. W Kościołach obu obrządków w tym samym dniu – 15 sierpnia (według kalendarza juliańskiego, 28 sierpnia według kalendarza gregoriańskiego), odbywają się uroczystości maryjne. W prawosławnym roku liturgicznym jest to najważniejsze święto ku czci Maryi. Poprzedza je dwutygodniowy surowy post, który wymogami odpowiada katolickiemu Wielkiemu Postowi. W przeddzień święta odprawiane jest całonocne czuwanie, które łączy wieczernię, utrenię (jutrznię) i nabożeństwo pierwszej godziny.